Od 1945 roku w łódzkim Konwencie Bonifratrów działa Poradnia Ziołolecznicza kontynuująca tradycję wileńskiej szkoły ziołolecznictwa Zakonu Szpitalnego św. Jana Bożego. Przez ostatnie dziesięciolecia liczni pacjenci byli tu leczeni ziołami, początkowo przez zakonników, a później przez świeckich lekarzy. Niemal każdego dnia trafiają do naszej placówki chorzy na cukrzycę i cierpiący z powodu jej powikłań. Korzystając z bogatego doświadczenia medycyny klasztornej, wspartego współczesną wiedzą dotyczącą diagnostyki i terapii diabetologicznej, staramy się wspierać naszych pacjentów w trudnej walce z tą chorobą.

W poprzednim artykule (1) omówiono preparaty i sposoby leczenia oparte na tradycyjnych recepturach bonifratrów, dzięki którym wspomagamy leczenie cukrzycy w zakresie obniżania glikemii i zapewnienia optymalnego wyrównania metabolicznego choroby. Jednak mimo najbardziej profesjonalnego, sumiennego i cierpliwego prowadzenia terapii, wspomaganej dietą i modyfikacją stylu życia, z czasem pojawiają się różnorodne powikłania omawianej choroby. Oczywiście w przypadku ostrych powikłań, takich jak kwasica ketonowa lub mleczanowa czy śpiączka hiperosmolarna oraz w sytuacji znacznej dekompensacji choroby, konieczne jest intensywne leczenie szpitalne i fitoterapia nie znajduje tu bezpośredniego zastosowania. Na szczęście stany takie, dzięki postępowi wiedzy i dostępności do nowoczesnych leków, zdarzają się coraz rzadziej i mogą być skutecznie leczone.

Znacznie bardziej poważne, z uwagi na swój często podstępny, bezobjawowy przebieg i powodowanie nieodwracalnych zmian, są powikłania przewlekłe. Przedłużająca się hiperglikemia, obok hiperlipidemii, nadciśnienia tętniczego czy toksycznego wpływu substancji zawartych w dymie tytoniowym, jest bardzo istotnym czynnikiem nasilającym tzw. stres oksydacyjny, który prowadzi do uszkodzenia śródbłonka i ścian drobnych naczyń krwionośnych (tzw. mikroangiopatia cukrzycowa) oraz inicjuje powstanie, a następnie narastanie zmian miażdżycowych w większych naczyniach (makroangiopatia cukrzycowa).

Do klinicznych manifestacji mikroangiopatii zalicza się złożone zmiany niedokrwienne i zapalne w obrębie błony naczyniowej, czyli siatkówki oka. Mówimy wtedy o retinopatii cukrzycowej, która w końcowym stadium może prowadzić do utraty wzroku. Z kolei uszkodzenie naczyń włosowatych kłębuszków nerkowych skutkuje powstaniem nefropatii cukrzycowej, prowadzącej do stopniowego pogarszania się funkcji nerek, aż do ich schyłkowej niewydolności.

W przypadku makroangiopatii, powstające zmiany miażdżycowe i towarzyszące im procesy patologiczne dotyczą większych naczyń. Zmiany pojawiające się w tętnicach wieńcowych mogą prowadzić do różnych postaci choroby niedokrwiennej serca, m.in. do ostrych zespołów wieńcowych oraz przewlekłej niewydolności serca. Z kolei zwężenia w naczyniach dogłowowych powodują niedokrwienie ośrodkowego układu nerwowego, m.in. udary mózgu, przewlekłe uszkodzenia naczyniopochodne, zespoły otępienne. Jeżeli zmiany cukrzycowe pojawiają się w tętnicach kończyn dolnych, mogą nasilać przebieg miażdżycy zarostowej i powodować niedokrwienie różnego stopnia.

Podwyższony poziom glikemii prowadzi także do zmian patologicznych drobnych nerwów i ich zakończeń obwodowych objawiających się parastezjami, zaburzeniami czucia bólu i temperatury oraz czucia głębokiego. Te objawy układają się w obraz obwodowej polineuropatii cukrzycowej. Inną odmianą neuropatii jest jej postać autonomiczna, upośledzająca działanie układu współczulnego i przywspółczulnego, co skutkuje m.in. zaburzoną regulacją pracy serca czy motoryki przewodu pokarmowego

Ciężkim powikłaniem jest tzw. zespół stopy cukrzycowej. W jego patogenezie znaczenie ma równolegle postępujące uszkodzenie naczyń (angiopatia) oraz zakończeń nerwowych (neuropatia). Prowadzą one do zaburzeń czucia i upośledzenia krążenia w zakresie dystalnych części kończyn dolnych, co w wielu przypadkach prowadzi do większej podatności na uszkodzenia, utrudnia gojenie się ran i skaleczeń. W przewlekłych i nieskutecznie leczonych przypadkach dochodzi do zmian troficznych skóry i tkanki podskórnej, martwicy tkanek miękkich i kości, powstawania przewlekłych, trudno gojących się owrzodzeń. Niekiedy konieczne są radykalne działania chirurgiczne, np. amputacje.

Biorąc pod uwagę szeroki zakres zagrożeń płynących z długotrwałego przebiegu cukrzycy, konieczne staje się zapobieganie potencjalnemu rozwojowi tych powikłań już w początkowych stadiach choroby, zanim pojawią się pierwsze ich symptomy. Znając przynajmniej w części patogenezę tych stanów, możemy stosować leki działające ochronnie na zagrożone narządy, a w sytuacji już zaistniałych powikłań szukać metod ich leczenia, by zmniejszać negatywne skutki tych powikłań dla pacjenta. W omawianych złożonych sytuacjach fitoterapia dostarcza różnych rozwiązań, wśród których znajdziemy także i te stosowane od lat przez bonifratrów. W tym kontekście przedstawionych zostanie kilka przykładowych preparatów wytwarzanych według tradycyjnych receptur zakonnych, będących odpowiedzią na opisane wyżej problemy kliniczne.

Zapobieganie i leczenie naczyniowych powikłań cukrzycy

Szukając ziołowych sposobów zapobiegania i leczenia powikłań, w których wspólnym mianownikiem jest uszkodzenie naczyń i upośledzenie ich funkcji, korzystamy z surowców mających działanie: przeciwutleniające, przeciwzakrzepowe, przeciwmiażdżycowe, usprawniające przepływ naczyniowy, hipotensyjne, oczyszczające i przeciwzapalne. Przykładem takiego preparatu z receptariusza Zakonu Bonifratrów może być mieszanka stosowana w leczeniu niewydolności naczyń włosowatych:

Lubczyk ogrodowy ? korzeń 50,0 g

Melisa lekarska ? liść 50,0

Pokrzywa zwyczajna ? liść 50,0

Nawłoć pospolita ? ziele 50,0

Bez czarny ? kwiat 100,0

Fiołek trójbarwny ? ziele 100,0

Krwawnik pospolity ? ziele 100,0

Serdecznik pospolity ? ziele 150,0

Głóg dwuszyjkowy ? kwiat 150,0

Kasztanowiec zwyczajny ? owoc 200,0.