Łagodne choroby proktologiczne, takie jak: choroba hemoroidalna, szczelina odbytu, przetoka, ropień odbytu, dotykają znacznej części społeczeństwa. W literaturze zwraca się uwagę na konieczność multidyscyplinarnego podejścia do pacjentów proktologicznych. W szczególności badacze podkreślają psychologiczny aspekt tych chorób. Mają one szczególnie stresogenny charakter, co wynika zarówno z silnego bólu, jaki im towarzyszy, jak i z lęku związanego z procesem leczenia i możliwymi komplikacjami (np. koniecznością stomii). Nie bez znaczenia jest też intymny charakter dolegliwości i ich niekorzystny wpływ na funkcjonowanie społeczne. Wielokrotnie zdarza się, że pacjent nie mówi o swoich dolegliwościach lekarzowi, a nawet rodzinie, wstydząc się do nich przyznać. Wszystkie te czynniki mogą być przyczyną silnego dyskomfortu psychicznego chorych, ich tendencji do izolacji, a w konsekwencji do pojawienia się symptomów depresyjnych. Na przykład stwierdzono w grupie pacjentów z proktalgią i chronicznym bólem miednicy większą skłonność do depresji (1, 2). Badając pacjentów z problemami z defekacją i z zaparciami, wykazano (3) obecność czynnika psychologicznego aż u 65% chorych. Stwierdzono u nich takie zaburzenia psychologiczne, jak: zaburzenia jedzenia, ruminacja (uporczywe myśli), zespół bólowy, lęk-depresję, połączenie depresji z zespołem bólowym, połączenie zaburzeń jedzenia z lękiem-depresją i zespołem bólowym. W świetle dotychczasowych danych (3) można sądzić, że zaburzenia psychiczne zarówno zwiększają ryzyko wystąpienia chorób proktologicznych, jak i wtórnie mogą się nasilać pod wpływem stresu związanego z chorobą. Świadomość istnienia czynnika psychologicznego jest tym ważniejsza, że ma on także znaczenie dla przebiegu leczenia, co stwierdziło wielu badaczy (4-6). Stosując techniki relaksacyjne (głównie oparte na słuchaniu muzyki) u pacjentów z operacjami koloproktologicznymi, zaobserwowano korzystny wpływ tych technik na takie parametry, jak poziom bólu po operacji i jakość snu (7).

Choć w piśmiennictwie można znaleźć publikacje (8) dotyczące charakterystyki psychologicznej pacjentów z czynnościowymi chorobami jelit, dotychczas nie prowadzono podobnych badań w grupie pacjentów chorujących na łagodne choroby proktologiczne. Zaprezentowane poniżej badania dotyczą tej właśnie grupy pacjentów. W badaniach uwzględniono cechy temperamentu i tzw. osobowość stresową (ang. distressed personality), nazywaną typem D, których prognostyczne znaczenie w etiologii zaburzeń psychosomatycznych i chorób wykazano w dotychczasowej literaturze.

Temperament był rozumiany zgodnie z Regulacyjną Teorią Temperamentu Jana Strelaua (9). Zgodnie z nią cechy temperamentu warunkują możliwości przetwarzania stymulacji i wielkość zapotrzebowania na nią, przez co pełnią ważne funkcje regulacyjne, wpływając m.in. na styl działania, odporność na stres i sposób radzenia sobie z nim. Ważne z regulacyjnego punktu widzenia są zwłaszcza reaktywność i aktywność. Reaktywność oznacza tendencję do silnego reagowania na bodźce emocjonalne, czyli dużą pobudliwość emocjonalną i małą odporność emocjonalną. Jest to cecha stanowiąca o małych możliwościach radzenia sobie ze stymulacją, ponieważ często przyczynia się do powstawania ponadoptymalnego pobudzenia. Natomiast aktywność jest tendencją do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej i poszukiwania silnie pobudzających sytuacji. Można ją interpretować jako przejaw dużego zapotrzebowania na stymulację. W związku z tym duża aktywność towarzyszy na ogół niskiej reaktywności i odwrotnie. Cechą temperamentu, która również jest odpowiedzialna za powstawanie nadmiernego pobudzenia, jest perseweratywność. Jest to tendencja do długotrwałego przeżywania wcześniejszych doświadczeń (zwłaszcza silnie zabarwionych emocjonalnie) i nadmiernej koncentracji na przeszłości. Podobnie jak reaktywność emocjonalna, ogranicza możliwości radzenia sobie ze stymulacją, ponieważ prowadzi do nadmiernego kumulowania się pobudzenia. Cechą temperamentu, która może kompensować niekorzystne (z przystosowawczego punktu widzenia) nasilenie reaktywności i perseweratywności, jest regularność. Oznacza ona tendencję do prowadzenia regularnego trybu życia. Można ją interpretować jako skłonność jednostki do ograniczania stymulacji, poprzez unikanie pobudzenia wynikającego ze zmienności wydarzeń.

Na osobowość stresową (typ osobowości D), traktowaną jako istotny czynnik chorób somatycznych, składają się dwa wymiary traktowane jako względnie stałe cechy osobowości: negatywna emocjonalność i hamowanie społeczne. Negatywna emocjonalność jest skłonnością do przeżywania silnych emocji negatywnych, jak lęk czy gniew. Hamowanie społeczne to skłonność do powstrzymywania się od wyrażania negatywnych emocji i zgodnych z nimi zachowań, zwłaszcza w sytuacjach społecznych (10). Choć prowadzono wiele badań nad związkiem między cechami temperamentu i osobowości D a występowaniem różnych chorób (układu krążenia, wrzodową, nowotworową), to brak jest analogicznych danych dotyczących osób chorujących na łagodne choroby proktologiczne. Z przeprowadzonych przez nas badań wstępnych na 50 pacjentach chorujących na łagodne choroby proktologiczne wynika, że chorzy charakteryzują się wyższą perseweratywnością i wyższą regularnością niż osoby zdrowe i cechy te ? wraz z reaktywnością ? są predyktorami częstości występowania zaburzeń depresyjnych u pacjentów chorujących na łagodne choroby proktologiczne (11). Specyfika chorób proktologicznych i ich wpływ na funkcjonowanie emocjonalno-społeczne uzasadniają potrzebę kontynuacji badań w tym zakresie i konieczność uwzględnienia w nich także konsekwencji tych chorób dla jakości życia jednostki ? samopoczucia i stylów radzenia sobie ze stresem.

Celem badań było określenie cech temperamentalno-osobowościowych osób chorujących na łagodne choroby proktologiczne.

Zbadano grupę 101 pacjentów hospitalizowanych z powodu łagodnych chorób proktologicznych, w tym 56 mężczyzn i 45 kobiet w wieku od 19 do 56 lat (M = 36,57; SD = 9,77), oraz grupę porównawczą osób zdrowych, 56 mężczyzn i 45 kobiet w wieku od 19 do 58 lat (M = 39,54; SD = 9,40). Badania były prowadzone imiennie. Pacjentów poinformowano o celu badań, dobrowolności udziału oraz o sposobie wykorzystania wyników badań. Projekt badawczy został pozytywnie zaopiniowany przez Komisję Etyki i Bioetyki KEIB-9/2015.

Do pomiaru cech temperamentu zastosowano Kwestionariusz Sposobów Reagowania (KSR) autorstwa Anny Matczak i Katarzyny Martowskiej (11), oparty na Regulacyjnej Teorii Temperamentu Jana Strelaua (9).

Do pomiaru częstości występowania symptomów depresyjnych zastosowano samoopisowy Kwestionariusz Symptomów Depresyjnych (KSD) autorstwa Anny Matczak i Katarzyny Martowskiej (11).