Olejki eteryczne są mieszaninami licznych związków, głównie terpenowych oraz pochodnych fenylopropanu. Surowce olejkowe, otrzymywane z nich olejki eteryczne oraz ich chemiczne składniki cechuje różnorodne działanie farmakologiczne, głównie przeciwdrobnoustrojowe, przeciwzapalne, spazmolityczne, sedatywne, żółciopędne, żółciotwórcze, moczopędne, wykrztuśne, drażniące i rozgrzewające. W przemyśle farmaceutycznym, kosmetycznym i spożywczym są także stosowane jako środki poprawiające smak i zapach (1).

Celem pracy było przedstawienie najnowszych danych piśmiennictwa dotyczących aktywności biologicznej wybranych składników olejków eterycznych.

Linalol jest nienasyconym alkoholem monoterpenowym, wykazującym intensywny zapach konwalii. Stanowi mieszaninę dwóch stereoizomerów: likareolu i koriandrolu. Otrzymuje się go z olejków eterycznych: lawendowego, kolendrowego, pomarańczowego.

Linalol hamuje zakażenie owoców (truskawki) wywołane przez gronowca szarego Botrytis cinerea na skutek ograniczenia syntezy ergosterolu grzybów (2). Zauważono, że w obecności linalolu grzyby Microsporum spp. i Trichophyton spp. stają się bardziej podatne na ketokonazol i itrakonazol (synergizm z azolami) (3). Ekstrakty bogate w linalol, m.in. ekstrakt z liści Cinnamomum camphora, działają przeciwpasożytniczo, głównie przeciw przywrom, takim jak Schistosomiasis japonicum (4).

Wykazano także działanie hepatoochronne, przeciwmocznicowe i przeciwlękowe linalolu. Olejek z kolendry siewnej Coriandrum sativum i jego główny składnik linalol (81,6%) normalizowały biomarkery wątrobowe (AST, ALT, ALP), parametry przeciwutleniające (GSH, GPx, CAT) i peroksydację lipidów (MDA) (5). Suplementacja linalolem w mocznicy powodowała obniżenie ekspresji markerów zwapnienia, peroksydacji lipidów i enzymów przeciwutleniających (6). Podając linalol myszom pozbawionym węchu, potwierdzono, że efekt przeciwlękowy badanego związku wynika z oddziaływania na receptory GABA-A, nie zaś na receptory węchowe (7).

Podczas autooksydacji i oksydacji, w której pośredniczy cytochrom P450, powstają produkty utleniania linalolu (wodoronadtlenki), takie jak: 7-hydroperoksy-3,7-dimetylo-octa-1,5-diene-3-ol i 6,7-epoksylinalol. Pierwszy z nich ma większą zdolność uczulającą (alergia pokarmowa) niż linalol. Drugi może wywoływać reakcje skórne (8-10).

W innym doświadczeniu wykazano efekt terapeutyczny i ochronny linalolu wobec doksorubicyny, obciążonej działaniem kardiotoksycznym (11).

Olejek lawendowy z lawendy wąskolistnej (Lavandula angustifolia), zawierający octan linalylu (51%) i linalol (35%), przydatny w leczeniu ran, uważany jest za najłagodniejszy ze stosowanych olejków. Istnieją jednak doniesienia o jego działaniu alergizującym i drażniącym. Ocena cytotoksyczności na ludzkich komórkach endotelialnych i fibroblastach (HMEC-1, HNDF, 153BR) w stężeniu 0,25% (v/v) wykazała, że linalol charakteryzował się podobną aktywnością jak cały olejek, natomiast cytotoksyczność octanu linalylu była wyższa niż samego olejku (12).

Linalol wykazuje korzystne działanie w stanach zapalnych dróg oddechowych i nadmiernym wydzielaniu śluzu przez hamowanie szlaku MAPKs/NF-κB. Po podaniu doustnym linalol zmniejszał liczbę eozynofili, cytokin Th2, IgE i poziom iNOS (13). W dawce 25 mg/kg chronił komórki mikroglejowe u szczurów podczas stanów niedotlenienia (14).

Linalol cechowały właściwości przeciwnowotworowe. Wśród komórek raka jamy ustnej MENG-1 (OECM-1) pod jego wpływem doszło do zahamowania żywotności komórek i cyklu komórkowego oraz szlaku sygnalizacyjnego PI3K/AKT (15).

W chorobach skórnych wywołanych UVB (20 mJ/cm²) linalol pełnił rolę środka fotoochronnego (30 μM): przeciwdziałał stresowi oksydacyjnemu, hamował fosforylację ERK1, JNK i p38, aktywację NF-κB/p65 przez IκBa oraz regulował ekspresję TNF-α, IL-6, IL-10, MMP-2 i MMP-9 w komórkach fibroblastów (HDFa) (16).

Linalol podawany przed ekspozycją UVB zapobiegał ekspresji markerów proliferacji: NF-κB, TNF-α, IL-6, COX-2, VEGF, TGF-β1, Bcl-2 i zmutowanego p53 w skórze myszy (17). Aktywność antyproliferacyjna potwierdzona została w komórkach nowotworowych pochodzących z ludzkich komórek szyjki macicy, żołądka, skóry, płuc i kości (18).

Interesujące wyniki uzyskano z badania przenikania linalolu przez skórę z olejku oraz z różnych postaci dermatologicznych (emulsji O/W, hydrożelu, roztworu olejowego), zawierających 0,75% W/W olejku. Gromadzenie terpenów w skórze było kilkakrotnie większe podczas stosowania czystych olejków. Umieszczenie terpenów: linalolu i terpinen-4-olu w różnych podłożach pozwoliło przeanalizować szybkość przenikania terpenów przez skórę in vitro. Najszybsza penetracja odbywała się z emulsji O/W, następnie z roztworu olejowego, podczas gdy eliminacja była względnie wolna po nałożeniu hydrożelu (19, 20).

Kolejne badanie trzech acyklicznych terpenów: citronelolu, linalolu i octanu linalolu, wykazało dobrą absorpcję po 1 godz. do wszystkich warstw skóry. W przypadku linalolu zauważono zjawisko samoprzenikania (po 1 godz. od podania w warstwie rogowej naskórka stężenie wynosiło 78,3 μg/cm², a po 4 godz. 479 μg/cm²). Podczas wchłaniania ilość cytronelolu stale obniżała się w skórze, linalolu i octanu linalylu nie zmieniała się, chociaż następowała dyfuzja z warstwy rogowej do skóry właściwej (21).

Niektóre terpeny mogą pełnić funkcję promotora przenikania przeskórnego dla innych substancji leczniczych. Karwakrol, linalol i α-terpineol w stężeniu 5% (W/V) w glikolu propylenowym zwiększały in vitro przenikanie haloperidolu przez skórę. Terpeny gromadziły się w warstwie lipidowej, utrzymując strukturalną spójność, natomiast orientacja przestrzenna linalolu dodatkowo sprzyjała przenikaniu substancji leczniczej. Terpeny w różnym stopniu odwadniały warstwę rogową naskórka, nie zmieniały jednak drugorzędowej struktury keratyny (22). W kolejnym badaniu te same terpeny (5% W/V) w 50% etanolu wnikały do podwójnej warstwy lipidowej. Karwakrol zwiększał współczynnik podziału haloperidolu, podczas gdy linalol i terpineol upłynniały warstwę lipidową naskórka (23).

Kolejny przykład obrazuje wykorzystanie właściwości przeciwbakteryjnych linalolu w zakażonych, trudno gojących się ranach. W tym celu przygotowano specjalny okład o porowatej strukturze, bazujący na linalolu kapsułkowanym w amylozie wprowadzonym do kolagenowej podstawy. W ten sposób utrzymano wilgotność rany, ułatwiono gromadzenie się nadmiaru wysięku, zapewniono granulację tkanki i szybsze gojenie rany, zapobiegano także stanom zapalnym w odnawiających się tkankach i tworzeniu blizny (24).