W ostatnich latach obserwuje się duży wzrost zachorowań na nowotwory. Zauważono, że niewłaściwy stan odżywienia skutkuje rozwojem chorób zależnych od diety (1). Nieprawidłowa dieta ma szczególne znaczenie w rozwoju takich nowotworów, jak: nowotwór piersi, jelita grubego, przełyku, żołądka oraz trzustki (2). Głównymi czynnikami sprzyjającymi temu zjawisku są: nadmierna podaż energetyczna, nadmierna ilość tłuszczu, węglowodanów, zwłaszcza cukrów prostych, niskie spożycie błonnika pokarmowego, wapnia, witamin antyoksydacyjnych oraz wysokie spożycie sodu. Nie bez znaczenia jest także zanieczyszczenie żywności metalami ciężkimi, toksynami, nieprawidłowa obróbka cieplna oraz złe przechowywanie produktów (3-5). Jednym z najniebezpieczniejszych czynników wpływających na powstawanie oraz szybki rozwój opisywanej choroby jest otyłość (6). Jest to drugi z czynników powstawania nowotworów, a miejsca ustępuje tylko takim używkom, jak tytoń (6, 7). Badania epidemiologiczne przeprowadzone w Polsce przez Europejskie Badania Zdrowia (EHIS) z 2014 roku wykazały, że 36,6% populacji stanowią osoby z nadwagą, z kolei 16,7% osoby otyłe (8). U kobiet zarówno nadwaga, jak i otyłość są związane z ryzykiem rozwoju raka piersi, zwłaszcza u kobiet po przebytej menopauzie, raka jelita grubego, endometrium, gruczolakoraka przełyku oraz raka nerki (3).

ACS (American Cancer Society) przedstawił najważniejsze wytyczne dotyczące zachowań indywidualnych jako profilaktyka występowania nowotworów (3). Należą do nich:

1. Utrzymanie właściwej masy ciała przez całe życie.

2. Utrzymanie spożycia kalorii odpowiedniego do aktywności fizycznej.

3. Prowadzenie życia aktywnego fizycznie:

– dorośli: uprawianie umiarkowanego lub intensywnego wysiłku fizycznego (oprócz zwykłej aktywności) co najmniej przez 30 min dziennie, 5 lub więcej dni w tygodniu. Najlepiej uprawiać celowy wysiłek fizyczny przez 45-60 min,

– dzieci i młodzież: uprawianie umiarkowanego lub intensywnego wysiłku fizycznego co najmniej przez 60 min dziennie, 5 lub więcej dni w tygodniu.

4. Stosowanie właściwej diety, ze szczególnym uwzględnieniem produktów roślinnych.

5. Spożywanie potraw i napojów w ilościach odpowiednich do osiągnięcia i utrzymania właściwej masy ciała.

6. Spożywanie codziennie 5 lub więcej porcji różnych warzyw i owoców.

7. Przedkładanie produktów pełnoziarnistych nad przetworzone (rafinowane) ziarna.

8. Ograniczenie spożycia przetworzonego i czerwonego mięsa.

9. Ograniczenie konsumpcji napojów alkoholowych do nie więcej niż jednej porcji (kobiety) lub 2 porcji (mężczyźni) alkoholu dziennie.

Nadwaga i otyłość stwarzają zagrożenie rozwoju nowotworów na drodze kilku mechanizmów: wpływ metabolizmu tłuszczów i węglowodanów, zachwiania pracy układu immunologicznego, zwiększenia lub zmniejszenia stężenia hormonów, takich jak: estradiol czy insulina (7), zmiana czynników wpływających na proliferacje komórek, można tu wymienić insulinopodobny czynnik wzrostu 1 oraz białka, które powodują zwiększenie lub zmniejszenie dostępności hormonów dla różnych tkanek w organizmie. Wysoka masa ciała wraz z niską aktywnością fizyczną są czynnikami predysponującymi do powstawania zmian w metabolizmie estrogenów (3). U kobiet w okresie postmenopauzalnym obserwuje się konwersję andriostendionu do estrogenów, co może uważa się za czynnik stymulujący rozwój raka piersi, z kolei nadwaga bądź otyłość u dziewczynek może przyśpieszyć wystąpienie pierwszej miesiączki, co także jest czynnikiem predysponującym rozwój raka piersi (9). W przypadku kobiet stosujących terapię hormonalną, przyrost masy ciała nie uwidacznia zmian hormonalnych, co może wynikać z faktu, że występuje u nich wyższe stężenie estrogenów egzogennych. Dowiedziono, że zarówno nadwaga, jak i otyłość mogą powodować występowanie zmian meta (3). Ważnym elementem prawidłowej diety są przeciwutleniacze obecne w warzywach i owocach, gdyż są one substancjami antykancerogennymi i ich stosowanie może wyeliminować wystąpienie nowotworu. Do grupy tych związków zalicza się: witaminę C, α-tokoferol, β-karoten, selen, likopen oraz polifenole (10). Witamina C jako jeden z najsilniejszych przeciwutleniaczy może powodować odbudowę uszkodzonej, chorej komórki, ale również istotnie wpływać na wzrost aktywności leukocytów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Wykazano, że regularne spożywanie produktów obfitujących w tę witaminę przyczynia się do zapobiegania chorobom sercowo-naczyniowym, a prozdrowotne działanie kwasu askorbinowego jest wzmożone, jeśli działa w połączeniu z witaminą P (rutyna) bądź z witaminą PP (niacyna), poprzez blokowanie związków azotowych. Najbogatszym źródłem witaminy C są: owoce dzikiej róży, natka pietruszki, papryka czerwona, brukselka, brokuł, kalafior, owoce cytrusowe czy czarne porzeczki (11).