Śródbłonek jest wyspecjalizowaną wyściółką naczyń krwionośnych o powierzchni do 7 m², zbudowaną z pojedynczej warstwy płaskich komórek, których liczba wynosi 1-6 x 10¹³ (1, 2). Za odkrywcę śródbłonka (w XIX wieku) uznaje się Friedricha von Recklighausena (1).

Komórki śródbłonka pełnią czynność głównie parakrynną, uczestnicząc w regulacji przepływu i ciśnienia krwi, procesów krzepnięcia, angiogenezy, reakcji zapalnej, w transporcie substancji z krwi do tkanek (1). Coraz więcej danych sugeruje, że komórki śródbłonka ogrywają pośrednią, ale ważną rolę we wzroście nowotworów i procesie powstawania przerzutów. W związku z tym, że odległe przerzuty stanowią główną przyczynę zgonów z powodu raka piersi, poszukiwane są wczesne markery rozsiewu nowotworowego, niewykrywalnego dostępnymi metodami obrazowania. Ponadto mogą one stanowić nowy potencjalny cel terapeutyczny. Markery uszkodzenia śródbłonka są obiecującym przedmiotem badań naukowych. Do tej kategorii należą cząsteczki adhezyjne (ang. cell adhesion molecules – CAM), które w warunkach fizjologicznych odpowiadają za utrzymanie ciągłości tkanek, poprzez oddziaływanie komórek pomiędzy sobą i z macierzą zewnątrzkomórkową (3). Ponadto CAM odgrywają ważną rolę w odpowiedzi immunologicznej, zwłaszcza w migracji leukocytów przez śródbłonek i rekrutacji do ognisk zapalnych. Adhezyny uczestniczą również w regulacji procesów różnicowania, proliferacji, migracji i apoptozy, stąd zaburzenia ekspresji adhezyn wzbudziły zainteresowanie onkologów (3, 4).

Cząsteczki adhezyjne fizjologicznie stanowią integralną składową błon komórkowych. Po uwolnieniu do krążenia mogą być wykrywane w formie rozpuszczalnej (ang. soluble CAM – sCAM) (4). Aktywacja śródbłonka przez mediatory zapalne prowadzi do wzrostu poziomu rozpuszczalnych frakcji CAM we krwi. Zwiększony poziom sCAM, obserwowany u pacjentów z rakiem, jest wynikiem nie tylko dysfunkcji śródbłonka, ale także nadprodukcji sCAM przez komórki nowotworowe, jak i odpowiedzi immunologicznej na nowotwór (3, 4).

Do markerów uszkodzenia śródbłonka z grupy adhezyn zaliczamy: E-selektynę (CD62E), P-selektynę (CD62P), cząsteczkę adhezji komórkowej naczyń 1 (VCAM-1), cząsteczkę adhezji międzykomórkowej 1 (ICAM-1), naczyniowo-śródbłonkową kadherynę (VE-kadheryna) i endoglinę (CD105). Większość prac naukowych ogranicza się do badań E-selektyny, ICAM-1 i VCAM-1. Do grupy adhezyn zalicza się także cząsteczkę adhezji komórkowej 1 (CADM-1), której ekspresję w śródbłonku po raz pierwszy wykazano kilka lat temu za pomocą metody immunofluorescencyjnej (5).

E-selektyna (CD62E) jest cząsteczką adhezyjną o budowie glikoproteinowej, składającą się z domen lektynowej, EGF-podobnej, homologicznej z białkami regulującymi dopełniacz oraz fragmentów przezbłonowych i wewnątrzkomórkowego. Selektyny występują w postaci związanej z błonami cytoplazmatycznymi komórek oraz w formie rozpuszczalnej w płynach ustrojowych, pozbawionej domeny transbłonowej i wewnątrzkomórkowej. E-selektyna pełni ważną rolę w adhezji neutrofilów do aktywowanych komórek śródbłonka. Ulega ona ekspresji na komórkach śródbłonka stymulowanego przez mediatory zapalne, które są niezbędne do jej wytwarzania (4).

Pierwsze badania sugerowały, że E-selektyna może pośredniczyć w adhezji komórek rakowych do komórek śródbłonka, przyczyniając się do tworzenia przerzutów odległych (6). E-selektyna została wykryta (immunohistochemicznie) na komórkach śródbłonka żylnego u pacjentek z rakiem sutka, co świadczy o jego aktywacji (7). Najnowsze badania potwierdzają hipotezę i wyjaśniają rolę E-selektyny w adhezji i migracji komórek nowotworowych poprzez interakcję z receptorem CD44 (8, 9). Aktualne badania skupiają uwagę na roli rozpuszczalnej formy E-selektyny w adhezji i transmigracji komórek raka piersi (9). Wykazano, że sE-selektyna może promować adhezję komórek raka piersi CD44+ do nieaktywowanych ludzkich komórek śródbłonka naczyniowego (ang. human microvascular endothelial cells – HMVEC). Takiego efektu nie stwierdzono dla linii komórek nowotworowych CD44-. W badaniach in vitro inkubacja komórek nowotworowych CD44+ z sE-selektyną wyzwalała fosforylację kinazy FAK (ang. focal adhesion kinase), natomiast adhezja tych komórek do śródbłonka indukowała zwiększenie przepuszczalności błony cytoplazmatycznej śródbłonka.

Ponadto obserwowano, że stężenie sE-selektyny korelowało ze stopniem złośliwości guza, zaawansowania choroby i występowaniem przerzutów (10). Przeprowadzone badania wykazały: istotnie wyższe stężenie sE-selektyny w raku piersi w porównaniu do guzów łagodnych (10-12), korelację między stężeniem sE-selektyny i stopniem złośliwości histologicznej guza (10), stopniem zaawansowania klinicznego według klasyfikacji TNM (10, 11) – wielkością guza i zajęciem węzłów chłonnych (10), występowaniem przerzutów do wątroby (7, 13) i kości (7). Stężenie sE-selektyny zostało również postrzeżone jako potencjalny predykator całkowitego przeżycia (13). Ponadto wykazano korelację pomiędzy stężeniem sE-selektyny (jak również innych CAM: sICAM-1, sVCAM-1) z poziomem markera Ca15-3 (11). Co ciekawe, wyższe stężenia sE-selektyny stwierdzono u kobiet z rakiem piersi niewykazującym ekspresji receptorów estrogenowych (10).