Na rynku narkotykowym istnieje wiele związków chemicznych, które są bardzo niebezpieczne dla zdrowia, a nawet życia zażywających. Powstające nowe produkty, często jako mieszanki i wzmocnione stężenia, zachęcają do spróbowania. Jedną z takich substancji jest amfetamina i jej pochodne. Prawo jasno mówi, że nie wolno posiadać przy sobie narkotyków. Nawet najmniejsza ich ilość może spowodować wydanie wyroku przez sąd. Kara, jaka zostanie wymierzona, zależy od ilości i rodzaju posiadanych narkotyków, dotychczasowej karalności i trybu życia oskarżonego. Sądy zazwyczaj orzekają karę do 1,5 roku pozbawienia wolności z warunkowym jej wykonaniem na okres do 5 lat, wszystko zależy od oskarżonego i tego, jak zachowuje się na rozprawie – im większa skrucha, tym łagodniejszy wyrok. Dla przybliżenia konsekwencji nadużywania amfetaminy w aspekcie medycyny ratunkowej należy rozpocząć od scharakteryzowania budowy oraz wykorzystywania tego narkotyku.

Amfetamina (oznaczenie chemiczne: (±)-2-amino-1-fenylopropan; wzór chemiczny C9H13N; masa molowa 135,21 g/mol) jest pierwowzorem leków działających psychostymulująco, które charakteryzują się właściwościami sympatykomimetycznymi i silnym działaniem na ośrodkowy układ nerwowy (OUN). Po raz pierwszy zsyntetyzował ją w 1887 roku rumuński chemik Lazar Edeleanu. Pierwszy raz właściwości amfetaminy zostały opisane w 1927 roku. W wykazie substancji psychotropowych obok nazwy międzynarodowej, amfetamina posiada inną nazwę – psychedryna. Amfetamina maksymalne stężenie we krwi osiąga po około 2-3 godz. od spożycia, a okres półtrwania wynosi 7-14 godzin. Wzrasta, kiedy pH jest mniejsze niż 6,7 i wtedy może osiągnąć nawet 34 godziny. Amfetamina w stanie czystym jest bezbarwną cieczą, która słabo rozpuszcza się w wodzie, ale dobrze w kwasach. Powszechnie występuje w postaci soli. Nielegalnie produkowany siarczan amfetaminy ma postać białego, żółtego lub brązowego proszku, w zależności od rodzaju zanieczyszczeń i technologii produkcji. Czasami posiada nieprzyjemny zapach rozpuszczalnika (1-4).

Amfetamina posiada wiele pochodnych związków halucynogennych, tj.:

– metamfetamina – organiczny związek chemiczny, tzw. stymulant, oparty na szkielecie β-fenyloetyloaminy. Jest bezzapachowym białym proszkiem o gorzkim smaku, łatwo rozpuszcza się w wodzie. Najczęściej spotykana jest w postaci nieoczyszczonej – białożółtawego proszku o zapachu jaj lub jako wysokiej czystości chlorowodorek metamfetaminy (charakterystyczne przeźroczyste kryształki),

– 2,4,5-trimetoksyamfetamina (TMA) – po raz pierwszy zsyntetyzowana w 1933 roku. TMA stanowi odpowiednik naturalnie występującej w kaktusach (Peyotl i San Pedro) meskaliny. TMA może występować w 1 z 6 grup substancji (TMA, TMA-2, TMA-3, TMA-4, TMA-5 i TMA-6),

– metylo-2,5-dimetoksyamfetamina (DOM) – po raz pierwszy zsyntetyzowana w 1963 roku,

– parametoksyamfetamina (PAM) – po raz pierwszy zsyntetyzowana w 1963 roku,

– 3,4-metylenodioksyamfetamina (ecstasy) – organiczny związek chemiczny, który strukturą przypomina budowę amfetaminy. Okres półtrwania dla MDMA wynosi ok. 7-10 godz., a maksymalne stężenie w surowicy krwi po spożyciu osiąga po około 2-3 godz. (3, 4).

Amfetamina jako środek leczniczy – benzydyna, została wprowadzona w 1932 roku przez firmę Smith, Kline & French. Wykorzystywana była do leczenia stanów zapalnych błony śluzowej nosa i astmy oskrzelowej, dodatkowo do leczenia narkolepsji. W czasie II wojny światowej jej właściwości wykorzystywali żołnierze amerykańscy jako środek stymulujący. W latach 60. XX wieku amfetamina była stosowana jako specyfik wspomagający odchudzanie. Jak podają źródła, w 2000 roku na rynku europejskim sprzedano ponad 30 mln tabletek amfetaminy (5).

Amfetamina jest narkotykiem, który silnie uzależnia psychicznie i słabo fizycznie. Psychoderyna wpływa na organizm w sposób taki, że toleruje on wszystko i wszystkich. Narkotyk zażywany jest najczęściej w formie doustnej rozpuszczonej w płynie, gdyż dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Inną metodą przyjmowania amfetaminy jest wciąganie jej przez nos lub iniekcję dożylną. „Idealna porcja” narkotyku to 1 g, ale często zdarzają się przypadki, kiedy dawka jest zwiększana nawet do 7 g na dobę. Amfetamina jest ulubionym narkotykiem młodzieży, dlatego że pomaga skoncentrować się na wykonywanej czynności, daje efekt relaksacyjny, a przede wszystkim jest tania. Narkotyk ten wywołuje małe efekty uboczne w porównaniu z innymi substancjami odurzającymi dostępnymi na nielegalnym rynku.

Polska niestety jest w czołówce krajów importujących i eksportujących amfetaminę i jej pochodne.

Metamfetamina ma znacznie silniejsze działanie na OUN, powoduje efekty euforii podobne jak po zażyciu kokainy, jednak o dłuższym czasie działania. Istnieje odmiana metamfetaminy, którą zażywa się przez spalanie w specjalnej fajce. Metamfetaminę w postaci czystej zażywa się poprzez iniekcję dożylną, a czasami wciąga przez nos lub przyjmuje doustnie. Po iniekcji lub spalaniu w ciągu 5-15 sek. następuje efekt euforii, po zażyciu doustnym lub donosowym na efekt szczęścia trzeba czekać 15-20 min i zazwyczaj jest on słabszy. Konsekwencje zażywania metamfetaminy są dużo poważniejsze niż w przypadku samej amfetaminy. Uzależnienie od tego narkotyku następuje w sposób błyskawiczny i jest bardzo poważne. Osoba z czasem przyjmuje coraz większe dawki, bo nie odczuwa satysfakcji, zaczyna zaniedbywać codzienne czynności i myśli tylko o tym, żeby zażyć kolejną dawkę narkotyku, po czym może zasnąć nawet na 48 godzin! Po przebudzeniu odczuwa depresyjny nastrój i zastanawia się, co zrobić, żeby zażyć kolejną dawkę „wspomagacza”. Takie zachowania prowadzą często do problemów psychicznych, ale również i fizycznych, takich jak: ból w klatce piersiowej, nadciśnienie, mikrowylewy podskórne czy arytmia. Człowiek stacza się na społeczne dno. Gwałtowne odstawienie narkotyku może powodować równie ciężkie skutki, jak jego częste stosowanie, m.in.: bóle głowy, senność, skurcze jelit czy depresję. Wyjście z nałogu jest bardzo trudne i wymaga pomocy ze strony lekarzy i psychologów. Metamfetamina jest dużo bardziej niebezpieczna, gdyż często stosuje się ją jako substytut kokainy, dlatego że jest dużo tańsza.

Najbardziej popularnym narkotykiem ostatnich czasów była tabletka ecstasy (MDMA). Jej zażycie powoduje krótkotrwałą euforię, wzmożoną percepcję, podniecenie, gadatliwość, poczucie siły i daje dużą dawkę energii. Kiedy ktoś zażyje zbyt dużą dawkę, można u niego zauważyć krótkotrwałe efekty uboczne, takie jak: omamy wzrokowe i czuciowe, wzrost pulsu i ciśnienia, rozszerzenie źrenic. Widoczne są również wzmożona potliwość, gwałtowne zmiany temperatur i bóle w klatce piersiowej. Po MDMA można także zauważyć efekty długotrwałe, m.in.: bezsenność, zanik łaknienia, samoagresję i agresję w stosunku do innych, złudzenia, psychozy, co czasami może prowadzić nawet do śmierci. Symptomami przedawkowania ecstasy są: bezsenność, drażliwość, nadpobudliwość, halucynacja, gwałtowne skoki ciśnienia, drgawki i niekiedy zgon (6).

Łatwa dostępność, sytuacje stresowe i powszechność stosowania prowadzą do tego, że wzrasta liczba zatruć narkotykami i środkami odurzającymi. Najczęściej do takich sytuacji dochodzi u ludzi młodych, szczególnie studentów i młodzieży uczącej się.

Metamfetamina działa pobudzająco na część współczulną autonomicznego układu współczulnego. Wywołuje poszerzenie źrenic, zwężenie naczyń krwionośnych, wzrost ciśnienia tętniczego krwi i temperatury ciała, zwiększenie częstości skurczów mięśnia sercowego, rozkurczenie mięśni gładkich oskrzeli oraz przyspieszenie oddechu.

Osoba, która zażyła metamfetaminę, odczuwa silną euforię, jest wielomówna i pobudzona seksualnie. Po zażyciu narkotyku mogą pojawić się: nudności, wymioty, szczękościsk, drżenie mięśni kończyn czy suchość skóry, a także zachowania nietypowe, m.in. nadmierna drażliwość lub agresywność, napady panicznego lęku.

W ostrej intoksykacji metamfetaminą dochodzi do silnego pobudzenia psychoruchowego, znacznego podwyższenia temperatury ciała, czyli hipertermii, a także do tachykardii. Dodatkowo można zaobserwować omamy, urojenia, napady panicznego lęku, formikacje, światłowstręt oraz napięciowe bóle głowy. Hipertermia w takim stanie może grozić odwodnieniem, a nawet zgonem. Podczas przebiegu takiego zatrucia w organizmie może dojść do niewydolności nerek i rabdomiolizy. Krwotok mózgowy, udar niedokrwienny, zawał mięśnia sercowego i nadciśnienie płucne w takiej sytuacji najczęściej prowadzą do zgonu.

Podczas zatrucia amfetaminą u osoby, która nadużyła narkotyku, może pojawić się szereg dolegliwości, m.in.: zaburzenia wzroku czy słuchu, arytmia lub w poważniejszych przypadkach zawał serca oraz psychoza amfetaminowa. Narkotyk przyjmowany w postaci dożylnej może powodować sinicę, zakrzepy, zatory i wylewy podpajęczynówkowe. Po zażyciu zbyt dużej dawki amfetaminy pojawiają się dolegliwości ze strony układu sercowo-naczyniowego, takie jak: tachykardia, czyli przyspieszona akcja serca, ból w klatce piersiowej, zapaść sercowo-naczyniowa, skurcz naczyń krwionośnych czy nawet udar mózgu. Ze strony układu nerwowego mogą wystąpić: pobudzenie, drgawki, niepokój, hipertermia. Dodatkowymi objawami ze strony układu autonomicznego są: rozszerzone źrenice, nadmierne pocenie się, nudności czy przyspieszona częstość oddechów (tzw. tachypnoe).