Obserwacje lekarza rodzinnego pozwalają dostrzec i potwierdzić wiedzę z zakresu filozofii medycyny, że choroba i związane z nią ból i cierpienie są konceptualizacją dezorganizacji całego świata pacjenta, co zaburza jego obraz samego siebie, zmienia postawę wobec świata jako osoby. Ważne jest rozważenie wielostronne etiologii choroby, które obejmują m.in. przyczyny psychiczne, somatyczne, wrodzone, genetyczne, społeczne i środowiskowe. Wiele problemów ma uwarunkowania psychosomatyczne i warto je rozpatrywać holistycznie (1-5).

Ból, cierpienie fizyczne (somatyczne) bezpośrednio wynika z dysfunkcji w organizmie (1, 6).

Liczne choroby objawiające się bólem rzutują na sferę psychoemocjonalną, przynosząc w efekcie również cierpienie duchowe. Zważywszy na fakt, że schorzenia te mają złożoną etiologię, warto zwrócić uwagę na holistyczne podejście do takich problemów (2, 3, 7-10).

Doświadczenie medycyny, w tym medycyny rodzinnej, również w tak bardzo współczesnym kontekście pandemii koronawirusa, pokazuje, że skupienie się w praktyce lekarza rodzinnego wyłącznie na sferze somatyki jest absolutnie niewystarczające. Szczególnie dotyczy to chorych onkologicznych. Chorzy na nowotwory doświadczają tzw. bólu totalnego. Zatem ich cierpienie ma miejsce zarówno w obszarze fizycznym, socjalnym, psychologicznym, jak i duchowym, obejmując całokształt ich człowieczeństwa. Ten rodzaj bólu charakteryzuje utrata sensu życia oraz brak nadziei i wiary w możliwość pomocy, a każdy z obszarów człowieczeństwa może stać się czynnikiem indukującym powstanie bólu totalnego. Ból fizyczny, jak pokazuje także praktyka lekarza rodzinnego, może być źródłem totalnego cierpienia, zwłaszcza wtedy, gdy postępowanie przeciwbólowe jest nieskuteczne lub gdy chory nie wierzy w jego skuteczność, dlatego też niezwykle istotne jest zastosowanie indywidualnie dobranego leczenia (6).

Sami chorzy podkreślają, że mają pełną świadomość, iż ból somatyczny jest sygnałem o nieprawidłowościach w organizmie, ale istnieje też cierpienie duchowe. Może być ono spowodowane różnymi przyczynami, a choroba jest tylko jedną z nich. Sami pacjenci zadają nierzadko pytanie głęboko humanistyczne: „Po co w ogóle jest cierpienie i dlaczego ja go doświadczam?”. W większości sytuacji nie istnieje odpowiedź „Dlaczego?” – przynajmniej w tzw. kręgu zwykłego poznania i rozumowania.

W świetle wielu tekstów literackich, także biblijnych, można jednak wysunąć wniosek, że nie ma sensu pytać „Po co cierpienie?” (w dzisiejszych czasach chciałoby się spytać „Po co pandemia COVID?”). W aspekcie humanistycznym zamiast pytać, dlaczego spotyka nas doświadczenie cierpienia, człowiek powinien czuć się wezwany do postawienia pytania: „Co z tym, co mnie spotyka, zrobić, jaką postawę przyjąć, jaką decyzję podjąć, jak się zachować?”.

Kontynuując wątek humanistyczny, nasuwają się przykłady biblijne, m.in. Abrahama i Hioba. Abraham i Hiob są przedstawieni w Starym Testamencie. Obaj byli szczęśliwymi mężami i rozsądnymi władcami ziemskimi, którzy bezgranicznie ufali Bogu i całą swoją majętność powierzali Jemu, co pokazuje ich bezgraniczne zaufanie do Stwórcy. Zostali poddani cierpieniom, a jednocześnie sprawdzianowi. Za ich wiarę Bóg wynagrodził ich ogromną łaską.

Pierwszy z nich w wieku 100 lat został wynagrodzony przez Stwórcę darem płodności i razem z żoną Sarą doczekali się syna, Izaaka. Hiob żył w kraju Us, był szlachetnym i dobrze usytuowanym człowiekiem, ojcem 10 dzieci (7 synów i 3 córek). Stwórca był dumny ze swego wiernego sługi do momentu spotkania z szatanem, który go zmanipulował do postawienia Hioba w trudnej sytuacji życiowej. Dom Hioba został spalony i zmieciony z powierzchni ziemi przez kataklizm, w którym zginęło jego potomstwo. Następnym krokiem Boga było pozbawienie mężczyzny ostatnich zasobów materialnych – zwierząt. Końcowym i najtrudniejszym testem oddania wobec Boga było dotknięcie jego ciała trądem. Podczas tej strasznej choroby ostatni przyjaciele odwrócili się od wyniszczonego, nieprzypominającego dawnego siebie, Hioba. Ten jednak przeszedł wszystkie trudności i dał dowód swej nieprzerwanej wiary, za co został wynagrodzony nowym potomstwem, majątkiem i zdrowiem. Przeżył 140 lat.

Obaj, Abraham i Hiob, byli bardzo do siebie podobni w swoich wyborach życiowych. Ból, jaki ich spotkał, pokazuje, że cierpienia nie spadają na człowieka tylko wtedy, gdy czymś zawini – ból jest integralną częścią ludzkiego życia. Tak oto cierpienie uczy pokory wobec życia, doceniania tych krótkich momentów szczęścia i wrażliwości na cierpienia innych.