© Borgis - Medycyna Rodzinna 3-4/2001, s. 142-144
Teresa Bernadetta Kulik, Wiesława Szymczuk
Wybrane czynniki zagrożenia zdrowia (Studium socjologiczne)
The selected factors of threats of health (A sociological study)
z Katedry i Zakładu Zdrowia Publicznego Akademii Medycznej w Lublinie
Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Maciej Latalski
Summary
The aim of the treatise is to present the health and demographic situation and threats of health of the people on the grounds of selected pieces of information.
From the after mentioned source material it is evident that the main health problems are disease dependent on behavior. Here the great significance of the practicioner in promoting the pro-health life style is noticed.
Wprowadzenie
Niemal każdą cywilizację, na przestrzeni dziejów ludzkości, charakteryzuje szczególny układ chorób stanowiący wyraz reakcji człowieka na czynniki zewnętrzne. Należą do nich czynniki środowiskowe zarówno: biologiczne, fizyczne, chemiczne oraz psy- chiczne i społeczne. To jak człowiek na nie zareaguje zależy między innymi od jego zdolności adaptacyjnych do wymagań zewnętrznych.
Światowa Organizacja Zdrowia wyróżnia 12 ogólnych warunków, które mają zasadnicze znaczenie w kształtowaniu stanu zdrowotnego społeczeństw i jednostek. Są to:
1. Jakość żywności i poziom żywienia populacji, w tym ogólna dostępność do surowców, półproduktów i produktów żywnościowych.
2. Wykształcenie ludzi, w tym poziom wiedzy o zdrowiu i związane z nim kultura i oświata zdrowotna ludności.
3. Warunki pracy, w tym poziom zabezpieczenia zdrowia pracowników przed różnymi szkodliwościami zawodowymi.
4. Sytuacja na rynku pracy, tj. możliwość zarabiania pieniędzy na utrzymanie siebie i rodziny lub możliwość wytwarzania i zaspokajania podstawowych potrzeb.
5. Zbiorowe spożycie i oszczędzanie.
6. Warunki transportu wszelkich towarów i przedmiotów.
7. Warunki komunikacji (osób) i łączności (instytucji).
8. Warunki mieszkaniowe dostosowane do klimatu.
9. Jakość i dostępność odzieży zależnie od klimatu; dbałość o higienę odzieży.
10. Wypoczynek i rozrywki, rekreacja po pracy, urlopy.
11. System zabezpieczenia społecznego w razie choroby, inwalidztwa, opieka nad dziećmi, opieka nad ludźmi starymi.
12. Swobody obywatelskie – zabezpieczenie dobrego samopoczucia (wolności) obywateli (1).
Współczesne, holistyczne podejście do zdrowia charakteryzuje się ujmowaniem człowieka jako uczestnika grupy rodzinnej. W takim ujęciu analizuje się oprócz wzajemnych oddziaływań członków rodziny działanie całego systemu, w którym każda osoba zależy od wszystkich pozostałych osób i relacji np. relacja między matką i dzieckiem zależy od jakości związku między rodzicami (2).
Nie sposób w krótkich słowach poruszyć ogromnej masy problemów związanych z wymiarem ludzkiego chorowania. Jak pogodzić rozwój cywilizacji ze zdrowiem człowieka, to zadanie dla wielu dziedzin życia. W tej pracy zostaną poruszone tylko wybrane obszary uwarunkowań zdrowia.
Metody oceny
zagrożenia zdrowia
(analiza zgłaszalności)
Analiza zgłaszalności jest jednym ze sposobów pozwalających określić wyrażone potrzeby profilaktyczno-lecznicze ludności. Nie można zaprzeczyć, że stan zdrowia ludności ulega systematycznej zmianie. Poprawa warunków bytowych i sanitarnych, podniesienie stanu oświaty, jak również udostępnienie świadczeń zdrowotnych na szerszą skalę społeczną dają znaczne efekty zdrowotne. W latach 1960-1973 obserwuje się wzrost częstości porad udzielonych w poradniach. Przeciętna liczba zgłoszeń do lekarzy w lecznictwie otwartym, na jedną osobę wynosiła w 1987 roku 4 porady rocznie, łącznie z poradami w ruchomych laboratoriach i w ramach „białych niedziel” na wsi i 8 w miastach (3). W ostatnim dwudziestoleciu spada liczba porad udzielonych w poradniach i ośrodkach zdrowia. W przeliczeniu na jednego mieszkańca odpowiednio w roku: 1980 – 8, 1990 – 7,1. 1995 – 6,4, 1996 i 1997 – 6,2. Prawdopodobnie jest to spowodowane wzrostem ilości prywatnych praktyk lekarskich: w roku 1995 – 28,9 tys. lekarzy, w 1996 r. – 36 tys., wyłączając praktykę stomatologiczną (4). Inną przyczyną jest przypisywanie sobie większych kompetencji w sprawach zdrowia i choroby przez ludność. Istnieje znaczna rozpiętość między chorowaniem a zgłaszaniem się do lekarzy: tylko jedna na pięć osób idzie do lekarza (5). Profesjonaliści świadomi są faktu, że gdyby każdy obywatel z każdym niedomaganiem zgłaszał się do lekarza, to żaden system organizacyjny ochrony zdrowia nie mógłby sprostać wymaganiom.
Chorobowość zgłoszona wskazuje, że częściej po poradę lekarską zgłaszają się kobiety. Obecnie w skali kraju jest to 7,5% częściej niż mężczyźni (6). Może to wynikać z wyższej liczby kobiet w wieku starszym ze zwiększoną wrażliwością organizmu na czynniki chorobotwórcze, a także ze zwiększoną skłonnością kobiet do kontroli swojego stanu zdrowia. Najrzadziej korzystają z usług medycznych osoby w wieku młodszym produkcyjnym (7). Spośród cech społeczno-ekonomicznych korzystanie z opieki medycznej najbardziej determinowane jest zamożnością. Osoby o najniższych dochodach i najgorszych warunkach mieszkaniowych najmniej korzystają z porad lekarskich, natomiast osoby o wyż-szym statusie materialnym, jak i z większą świadomością medyczną częściej korzystają z porad lekarskich w sytuacji choroby, czy też odczuwanych dolegliwości bólowych lub złego samopoczucia (8).
Ekologiczne uwarunkowania zdrowia
Coraz częściej medycyna ma do czynienia ze schorzeniami, których nie uwzględniają dotychczasowe klasyfikacje oficjalnej medycyny. Są to: nieokreślone bóle głowy, stany obniżonego samopoczucia, nieżyty górnych dróg oddechowych, suchość jamy ustnej, świąd skóry i błon śluzowych, nawracające obrzęki. Przyczyną wielu dolegliwości są ogromne zmiany, jakie w ostatnich latach dokonały się w naszym środowisku. Głównymi czynnikami środowiskowymi, które oddziałują na organizm człowieka są: klimat, szczególnie niebezpieczny, coraz bardziej, stopień nasłonecznienia zanieczyszczenia środowiska, czynniki psychiczne i sytuacje stresowe. Powodują one niszczenie naturalnych mechanizmów obronnych organizmu, ułatwiając przenikanie do organizmu alergenów, takich jak pyłki roślin, antygeny pochodzenia zwierzęcego, zarodniki grzybów, środki chemiczne itp.
Dynamicznej chemizacji życia nie towarzyszą równolegle zdolności przystosowawcze organizmu. Jednym z najważniejszych mechanizmów adaptacyjnych jest przekaz genetyczny. Niekorzystne zdrowotnie wpływy środowiskowe na organizm człowieka powodują w komórkach organizmu zaburzenia w zakresie replikacji i reparacji kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA), odpowiedzialnego za jakość, kształt, budowę i kierunki rozwoju komórek. Zatrucie środowiska naturalnego człowieka jest tak duże, że istnieje obawa o przyszłe pokolenia. Substancje chemiczne nie tylko powodują dolegliwości obecnie, ale także sieją spustoszenie w materiale genetycznym (9).
Zdrowie człowieka, jakość życia oraz podatność i zapadalność na określone choroby i ich następstwa są pochodną wpływu określonych czynników środowiska oraz czasu, natężenia i kompleksowości ich działania. Rozważa się, czy szkodliwe czynniki środowiskowe wpływają na wzrost zapadalności na choroby układu krążenia, choroby nowotworowe, udary mózgowe i inne schorzenia.
Demograficzno-społeczne uwarunkowania zdrowia
Stan zdrowia ludności jest w znacznym stopniu determinowany warunkami istniejącymi nie tylko obecnie, ale i w przeszłości. Mimo oznak poprawy, takich jak zmniejszenie współczynnika umieralności ogólnej niemowląt czy wydłużenie trwania życia, stan zdrowia ludności Polski jest ciągle mniej korzystny w porównaniu do innych krajów. Polska zajmuje obecnie 30 miejsce wśród analizowanych 41 krajów europejskich pod względem przeciętnej długości trwania życia mężczyzn. Kobiety polskie znajdują się na 25 miejscu (10). Obecnie, w krajach naszej cywilizacji i rasy białej przeciętne trwanie życia wynosi 70-72 lata; dla mężczyzn 68-69, dla kobiet 74-76 (11). Przeciętne dalsze trwanie życia w Polsce jest krótsze o około 5-7 lat niż w Szwecji, Norwegii czy Szwajcarii (najwyższe wskaźniki w Europie). Na świecie najdłuższe trwanie życia posiada ludność Japonii: mężczyźni 75,9 lat, kobiety 81,8 lat.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Jabłoński L., Karwat D.I.: Środowiskowe uwarunkowania zdrowia populacji (W:) Sanologia. Nauka o zdrowiu społeczeństwa pod red. Jabłońskiego L. Warszawa 1998, 30-38. 2. Braun-Gałkowska M.: Poznawanie systemu rodzinnego (W:) Wykłady z psychologii w KUL. Lublin 1989, 105-127. 3. Rocznik Statystyczny 1987 rok. Warszawa 1987. GUS s. 196. 4. Mały Rocznik Statystyczny. GUS Warszawa 1998, 198. 5. Sokołowska M.: Socjologia medycyny. PZWL Warszawa 1986, 67. 6. Kuciarska-Ciesielska M., Zajenkowska-Kozłowska A.: Stan zdrowia ludności według województw. Zdrowie Publiczne Tom CIX, Nr 6 1999, 229-232. 7. Wiśniewska A. i wsp.: Zmiana w zachowaniach zdrowotnych ludności w wyniku wzrostu kosztów leczenia. Medycyna Ogólna 1997. (XXXII), 3:264-272. 8. Wiśniewska A. i wsp.: Chorobowość subiektywna i korzystanie z opieki medycznej ludności wiejskiej. Zdrowie Publiczne 1998. Tom CVI, 5:200-203. 9. Kędzierska I., Kędzierski W.: Ekologiczna profilaktyka chorób uwarunkowanych przez czynniki środowiskowe. MTPI. Warszawa 1997, 5. 10. Kirschner H.: Przemiany sytuacji zdrowotnej w Polsce (W:) Problemy Medycyny Społecznej 31 pod red. Wdowiaka L. PTMSiZP. Warszawa 1997, 17-26. 11. Jabłoński L. i wsp.: Przemiany demograficzne ludności w Polsce a problemy gerontologiczne (W:) Problemy Medycyny Społecznej 31 pod red. Wdowiaka L. PTMSiZP. Warszawa 1997, 7-14. 12. Mały Rocznik Statystyczny 1998, 65. 13. Kuciarska-Ciesielska M.: Metodologia badania stanu zdrowia ludności Polski (W:) Materiały Krajowej Konferencji Naukowej 6-7.VI.97. Współczesne potrzeby i możliwości pomiaru zdrowia. Warszawa 1997, 68-74. 14. Mały Rocznik Statystyczny 1998, 64. 15. Rudnicka-Drożak E.: Stan zdrowia społeczeństwa i jego uwarunkowania (W:) Zdrowie Publiczne pod red. Latalskiego M. AM Lublin 1999, 41-88. 16. Mały Rocznik Statystyczny 1998, 69. 17. Legar L.S.: Health promotion indicators. Counting out of the maze with a purpose. Health Promotion International 1999, 14, 3:197-209. 18. Raphael D. et al.: Community quality of life project: a healt promotion approach to understanding communities, Health Promotion International 1999, 14, 3:197-209.
