*Halina Ekiert1, Agnieszka Kulig1, Radosław Jan Ekiert2, Agnieszka Szopa1
Nowe surowce roślinne w Farmakopei Europejskiej. Część 7. Ilex paraguariensis A. St.-Hil. (ostrokrzew paragwajski) – źródło nowego surowca alkaloidowego
The new plant raw materials in the European Pharmacopoeia. Part 7. Ilex paraguariensis A. St.-Hil. (yerba mate) – the source of new alkaloid raw material
1Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej, Wydział Farmaceutyczny, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum w Krakowie
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. farm. Halina Ekiert
2KZZ „Herbapol” SA w Krakowie
Streszczenie
W jednym z najnowszych europejskich dokumentów farmakopealnych – w Suplemencie 9.4 do Farmakopei Europejskiej, figurują monografie kilku nowych surowców pochodzenia roślinnego, od dawna wykorzystywanych w lecznictwie wschodnioazjatyckim oraz południowoamerykańskim. W częściach 1 i 2 serii artykułów przedstawiono charakterystykę gatunków roślin dostarczających nowych surowców saponinowych (Bupleurum sp., Platycodon grandiflorus). W części 3 zaprezentowano Ligusticum chuanxiong – źródło nowego surowca olejkowego. Część 4 poświęcono Houttuynia cordata, a część 5 Paeonia x suffruticosa. Rośliny te są źródłem, odpowiednio, nowego surowca flawonoidowego i terpenoidowo-fenolowego. Część 6 poświęcona jest charakterystyce Paullinia cupana (źródło surowca alkaloidowego). W części 7 zdecydowano się przedstawić charakterystykę botaniczno-ekologiczno-chemiczną Ilex paraguariensis – ostrokrzewu paragwajskiego (yerba-mate). Mate folium – surowiec pozyskiwany z tego gatunku, jest od dawna wykorzystywany przez rdzennych mieszkańców Argentyny, Brazylii, Paragwaju i Urugwaju, w formie naparu, jako narodowy napój o działaniu stymulującym. Surowiec ten jest bogatym źródłem głównie kofeiny i teobrominy, kwasu chlorogenowego, kwasów dikawoilochinowych oraz katechin. Trzon artykułu stanowi przegląd zastosowań terapeutycznych tego surowca, potwierdzonych badaniami naukowymi. Mate folium jawi się jako swoiste „panaceum” skuteczne w chorobach cywilizacyjnych zagrażających współczesnemu człowiekowi. Celem artykułu jest popularyzacja profesjonalnej wiedzy dotyczącej tego znanego dotychczas w Polsce w niewystarczającym stopniu surowca, w środowisku farmaceutyczno-medycznym.
Summary
One of the newest pharmacopoeial documents, the European Pharmacopoeia Supplement 9.4 contains monographs of several new raw materials of plant origin, long used in East Asian and South American medicine. Part 1 and 2 presents characteristics of the plant species providing new saponin raw materials (Bupleurum sp., Platycodon grandiflorus). Part 3 describes Ligusticum chuanxiong, which is the source of a new raw material rich in volatile oil. Part 4 is dedicated to Houttuynia cordata and Part 5 to Paeonia x suffruticosa. These plants supply a new flavonoid and terpenoid-phenolic raw materials. Part 6 is focused on characteristics of Paullinia cupana (a source of alkaloid raw material). On the other hand, Part 7 presents botanical, ecological and chemical characteristics of Ilex paraguariensis (yerba-mate). Mate folium, a raw material derived from this species has long been used by indigenous peoples of Argentine, Brazil, Paraguay and Uruguay in the form of infusion as a traditional stimulating drink. This raw material is particularly rich in caffeine and theobromine, chlorogenic acid, dicaffeoylquinic acids and catechins. The backbone of the article is made up of a review of therapeutic applications of this raw material confirmed by scientific studies. Mate folium appears as a kind of “panacea” efficient in lifestyle diseases currently threatening the mankind. The aim of the article is to popularize professional knowledge of this species, to date insufficiently known in Poland, in pharmaceutical and medical community.
Wstęp
W jednym z najnowszych europejskich dokumentów farmakopealnych – w Suplemencie 9.4 do Farmakopei Europejskiej (1) oraz w Suplemencie 2018 do XI wydania Farmakopei Polskiej (2), obejmującym tłumaczenie na język polski Suplementów 9.3-9.5 do Farmakopei Europejskiej, figurują monografie nowych surowców pochodzenia roślinnego. Trzon tych nowości stanowią monografie kilku gatunków roślin od dawna znanych i z powodzeniem wykorzystywanych w medycynie Dalekiego Wschodu, głównie w tradycyjnej medycynie chińskiej (TCM).
W dwóch pierwszych częściach serii artykułów (3-4) przedstawiono charakterystykę gatunków roślin dostarczających nowych surowców saponinowych – Bupleurum sp. (przewiercień) i Platycodon grandiflorus (rozwar wielkokwiatowy). W części trzeciej (5) zaprezentowano gatunek będący źródłem nowego surowca olejkowego – Ligusticum chuanxiong (podagrycznik chiński). Część czwartą (6) poświęcono charakterystyce Houttuynia cordata (pstrolistka sercowata), gatunkowi dostarczającemu nowego surowca flawonoidowego. Część piąta serii artykułów (7) stanowi szeroki opis walorów Paeonia x suffruticosa (piwonia (peonia) drzewiasta), hybrydy będącej źródłem nowego surowca terpenoidowo-fenolowego.
W Suplemencie 9.4 do Farmakopei Europejskiej (1) figurują również trzy nowe surowce, od dawna znane w ogólnoświatowym lecznictwie, które po raz pierwszy znalazły się na liście surowców farmakopealnych w Europie. Źródłem tych surowców są dwa gatunki południowoamerykańskie: Paullinia cupana (P. guarana) – guarana i Ilex paraguariensis (ostrokrzew paragwajski) – mate oraz gatunek wschodnioazjatycki Camellia sinensis (herbata chińska).
W części szóstej serii artykułów (8) scharakteryzowano Paullinia cupana – jako gatunek dostarczający nowego surowca alkaloidowego.
Część siódmą zdecydowano się poświęcić Ilex paraguariensis (ostrokrzew paragwajski) – charakterystyce botaniczno-chemiczno-farmakologicznej tego gatunku, będącego bogatym źródłem surowca alkaloidowego – Yerba Mate (Mate folium). Trzon artykułu stanowi przegląd jego zastosowań terapeutycznych potwierdzonych badaniami naukowymi.
Ostrokrzew paragwajski (Ilex paraguariensis) – informacje ogólne
Ilex paraguariensis A. St.-Hil. – ostrokrzew paragwajski jest wiecznie zielonym gatunkiem krzewiastym lub drzewem należącym do rodziny Aquifoliaceae – Ostrokrzewowate. Gatunek ten ma kilka synonimów, z których najbardziej znany to Ilex mate A. St.-Hil. Inne mniej znane nazwy synonimowe to: Ilex curitibensis Miers, Ilex domestica Reissek, Ilex sorbilis Reissek oraz Ilex theezans Bonpl. ex Miers (9). Surowcem pozyskiwanym z tego gatunku jest liść – Mate folium.
W nomenklaturze obcojęzycznej tego gatunku i surowca najczęściej występuje określenie mate. Gatunek ten znany jest jako yerba mate, Brazilian-tea, Paraguayan-tea, Ilex, Jesuit’s Brazil Tea, St. Bartholomew’s Tea (ang.), Mate, Mateteestrauch, Mateblätter, Yerbabaum, Paraquaytee, Paranatee (niem.), yerba mate, mate, hoja de mate, hierba mate, te de Paraguay (hiszp.), erva-mate (portug.), matè (fr.), matè (wł.) (10-13).
Nazwę „yerba mate” wprowadzili Hiszpanie. Oznacza ona napój z ziela (yerba) pitego z tykwy (mate). Nazwy używane przez plemiona południowoamerykańskie brzmią zupełnie inaczej, np. ka’a w języku Guarani, co oznacza roślinę lub ziele (14). Wybrane nazwy nawiązują do okresu misji jezuickich na terenach występowania I. paraguariensis (od końca XVI do końca XVIII w.) i zapoczątkowania pierwszych upraw przez misjonarzy. Jedna z nazw przypomina nazwę rzeki Parana, nad którą zlokalizowane są naturalne tereny występowania ostrokrzewu.
Mate folium jest surowcem alkaloidowym. Zgodnie z monografią figurującą w Suplemencie 9.4 do Farmakopei Europejskiej, surowiec stanowią liście szybko wysuszone przez ogrzewanie i następnie pocięte. Surowiec powinien zawierać minimum 1,0% kofeiny (1). Mate folium ma monografię EMA (European Medicinal Agency) (15, 16) oraz pozytywną opinię Komisji E (17).
Charakterystyka botaniczno-ekologiczna
Ilex paraguariensis jest gatunkiem dwupiennym (18). Jest to wiecznie zielony krzew lub drzewo osiągające wysokość od 8 do 18 m. Liście tego gatunku są skórzaste, o kształcie odwrotnie jajowatym z zaokrąglonym wierzchołkiem. Brzeg liści jest karbowano-ząbkowany. Długość blaszek liściowych wynosi ok. 8 cm, a długość ogonków liściowych ok. 1,5 cm. Gatunek ten wytwarza małe, białe kwiaty, zbudowane z czterech płatków korony. Kwiaty wyrastają w kątach liści na szczytowych częściach gałęzi. Owocem jest jagoda o średnicy 5-8 mm, zwykle koloru czerwonego, czasem brunatnego, która zawiera 4-5 nasion. Roślina kwitnie od października do grudnia, owocuje od marca do czerwca (19-21).
I. paraguariensis występuje na stanowiskach naturalnych w Ameryce Południowej – na terenie Brazylii (część południowa), Argentyny, Paragwaju (część wschodnia) i Urugwaju (część zachodnia). Jest to gatunek subtropikalny, wymagający do dobrego rozwoju temperatury 21-22°C. Toleruje jednak nawet temperaturę -6°C i opady śniegu. Na takie ekstremalne warunki narażone są rośliny rosnące w górzystym terenie na południu Brazylii oraz na terenie Argentyny, na wschód od stanu Misiones (północno-wschodnia część kraju). Dla prawidłowego rozwoju roślina wymaga rocznych opadów powyżej 1200 mm, w tym przynajmniej 250 mm podczas najsuchszego okresu zimy oraz gleb laterytowych, kwaśnych (o pH = 5,8-6,8), o średniej lub drobnej strukturze.
Na naturalnych stanowiskach występują dwie odmiany – I. paraguariensis A. St. Hil. var. paraguariensis (o liściach z gładką powierzchnią) oraz I. paraguariensis var. vestita (Reisseck) Loes (o liściach gęsto omszonych). W niektórych rejonach Brazylii można spotkać jednocześnie obie odmiany. Pierwsza z odmian jest wykorzystywana w uprawach na skalę przemysłową, druga nie nadaje się do tego celu (19-21).
Uprawy
Według danych z 2007 roku największym producentem mate jest Argentyna. Uprawy zajmują tam około 152 000 hektarów, głównie w północno-wschodniej części kraju, w prowincjach Misiones i Corrientes. Produkcja wynosi 280 000 ton rocznie i stanowi znaczną część produktu krajowego brutto. Brazylia i Paragwaj są odpowiednio drugim i trzecim z kolei producentem surowca. W 2004 roku wartość całej produkcji mate na świecie szacowano na 1 miliard USD (19).
Zależnie od regionu, wyróżnia się trzy metody pozyskiwania I. paraguariensis. Pierwszą z nich jest eksploatacja z naturalnych zasobów leśnych – metoda wykorzystuje bogactwo naturalnych zasobów mate. Zbiór surowca jest niezmechanizowany, a system przycinania generalnie nieprawidłowy. Ta forma produkcji występuje głównie w Brazylii.
Drugą metodą jest system mieszany (system wzbogacania lasów naturalnych). Polega on na zwiększaniu liczby naturalnych siedlisk i odtwarzaniu tych, które zostały utracone. W Brazylii, gdzie metoda ta jest najczęściej praktykowana, nazywa się ją zagęszczaniem plantacji mate. Metodzie towarzyszą inne techniki, m.in. pielęgnacja uprawy i ulepszone sposoby przycinania, które zwiększają wydajność. W ten sposób wyższe koszty produkcji są rekompensowane.
Trzecią metodą są uprawne plantacje mate. Jest to niewątpliwie najlepszy system. Doszło do jego rozpowszechnienia około 1915 roku w Argentynie. Pomimo wyższych kosztów, wydajność produkcji w przeliczeniu na hektar znacznie wzrasta. Dzięki systemowi uprawnemu, produkcja argentyńska przewyższyła wielkość produkcji dwoma pierwszymi metodami w Brazylii. Wydajność plonu została tutaj poprawiona na drodze sadzenia roślin odpowiednio rozmieszczonych na polu uprawnym oraz względem siebie, wykorzystania roślinnej osłony (np. rzepaku, roślin strączkowych), nawożenia, zwalczania chwastów (mechanicznie i/lub z zastosowaniem herbicydów) oraz racjonalnego przeprowadzania zbiorów.
Najczęstszą techniką reprodukcji jest rozmnażanie płciowe za pomocą nasion, które są zbierane od marca do czerwca. Muszą one być niezwłocznie wysiane po zbiorze lub stratyfikowane; w przeciwnym razie szybko tracą swoją żywotność. Nasiona przechowywane w temperaturze 5°C charakteryzują się znacznie zredukowaną zdolnością do kiełkowania (1,7-6,6%) w ciągu 11 miesięcy. Ten typ propagacji stwarza jednak sporo problemów ze względu na dość krótki okres żywotności nasion i niski odsetek kiełkowania.
Rozmnażanie bezpłciowe poprzez zaszczepki lub odkłady nie jest zbyt rozpowszechnione i również sprawia pewne trudności (22).
Obróbka termiczna i dojrzewanie liści mate
Proces przetwarzania liści obejmuje kilka etapów. Pierwszym z nich jest zbiór liści wraz z krótkimi łodygami i przetransportowanie ich do zakładu przetwórczego. Następnie produkt jest gwałtowanie ogrzewany, np. bezpośrednio nad ogniem, w temperaturze 250-550°C przez czas od kilkunastu sekund do 3-4 minut, co warunkuje inaktywację enzymów i obniżenie poziomu wilgoci. Kolejnym etapem jest suszenie liści, do momentu, aż osiągną one wilgotność około 3-6%. W procesie suszenia wykorzystuje się ciepło ze spalania drewna bądź gazu. Proces ten trwa od 8 do 24 godzin. Suchy produkt jest następnie poddawany starzeniu przez okres kilku lub kilkunastu miesięcy, dzięki czemu uzyskuje się wyjątkowy smak herbaty mate. Etap starzenia może być przeprowadzany w tzw. komorach dojrzewania. Powstały produkt jest mielony na odpowiedniej wielkości cząstki i finalnie pakowany. Warunki obróbki (czas i temperatura stosowane w kolejnych etapach suszenia) oraz inne parametry, takie jak płeć rośliny czy warunki edaficzne, w których rosną rośliny, a także zjawisko zmienności chemicznej, mają wpływ na jakość, cechy sensoryczne, a także ilość substancji aktywnych biologicznie w końcowym produkcie (19, 23, 24).
Skład chemiczny surowca
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. European Pharmacopoeia. 9th ed., Supplement 9.4. Council of Europe, Strasbourg 2017.
2. Farmakopea Polska. Wyd. XI, Suplement 2018. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Warszawa 2018.
3. Ekiert H, Sondej A, Klimek-Szczykutowicz M i wsp. Nowe surowce roślinne w Farmakopei Europejskiej. Cz. I. Gatunki rodzaju Bupleurum (przewiercień) – źródło nowego surowca saponinowego. Post Fitoter 2018; (4):248-56.
4. Ekiert H, Sondej A, Klimek-Szczykutowicz M i wsp. Nowe surowce roślinne w Farmakopei Europejskiej. Cz. 2. Rozwar wielkokwiatowy (Platycodon grandiflorus) – źródło nowego surowca saponinowego. Post Fitoter 2019; (1):41-8.
5. Ekiert H, Sondej A, Jafernik K i wsp. Nowe surowce roślinne w Farmakopei Europejskiej. Cz. 3. Ligusticum chuanxiong (podagrycznik chiński) – źródło nowego surowca olejkowego. Post Fitoter 2019; (2):102-10.
6. Kwiecień I, Kulig A, Szopa A i wsp. Nowe surowce roślinne w Farmakopei Europejskiej. Część 4. Houttuynia cordata Thunb. (pstrolistka sercowata) – źródło nowego surowca flawonoidowego. Post Fitoter 2019; (3):186-93.
7. Ekiert H, Sondej A, Klimek-Szczykutowicz M i wsp. Nowe surowce roślinne w Farmakopei Europejskiej. Część 5. Paeonia x suffruticosa (piwonia drzewiasta) – źródło nowego surowca terpenoidowo-fenolowego. Post Fitoter 2019; (4):21-31.
8. Kubica P, Kulig A, Szopa A i wsp. Nowe surowce roślinne w Farmakopei Europejskiej. Część 6. Paullinia cupana (P. guarana) – źródło nowego surowca alkaloidowego. Post Fitoter 2020; (1):19-27.
9. The Plant List. Ilex paraguariensis (Online); http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-2861242.
10. Wyk B, Wink M. Rośliny lecznicze świata. Wyd. I., MedPharm Polska, Wrocław 2008: 179.
11. U.S. National Plant Germplasm System (Online); https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?19756.
12. Barnes J, Anderson LA, Phillipson JD. Herbal medicines. 3rd ed. Pharmaceutical Press, London, Chicago 2007.
13. Wichtl M. Herbal Drugs and Phytopharmaceuticals. A Handbook for Practice on a Scientific Basis. 3rd ed. Medpharm, Stuttgart 2004.
14. Kujawska M. Yerba mate (Ilex paraguariensis) beverage: Nutraceutical ingredient or conveyor for the intake of Medicinal Plants? Evidence from Paraguayan folk medicine. Evid Based Compl Altern Med 2018; 1-17.
15. Community herbal monograph on Ilex paraguariensis St. Hilaire, folium. Eur Med Agency Sci Medic Health 2011.
16. Assessment report on Ilex paraguariensis St. Hilaire, folium. Eur Med Agency Sci Med Health 2011.
17. Herbal medicine: Expanded Commission E. Matè.
18. Gottlieb AM, Poggio L. Genomic screening in dioecious „yerba mate“ tree (Ilex paraguariensis A. St. Hill, Aquifoliaceae) through representational difference analysis. Genetica 2010; 138:567-78.
19. Heck CI, de Mejia EG. Yerba Mate Tea (Ilex paraguariensis): a comprehensive review on chemistry, health implications, and technological considerations. J Food Sci 2007; 72:138-51.
20. Yerba Mate Info. (Online); https://yerbamateinfo.pl/ostrokrzew-paragwajski-ilex-paraguariensis.html.
21. Bracesco N, Sanchez AG, Contreras V i wsp. Recent advances on Ilex paraguariensis research: minireview. J Ethnopharmacol 2011; 136:378-84.
22. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). Matè (Ilex paraguariensis). FAO, Rzym 1994: 245.
23. Burris KP, Harte FM, Davidson PM i wsp. Composition and bioactive properties of Yerba Mate (Ilex paraguariensis A. St.-Hil.): a review. Chil J Agric Res 2012; 72:268-74.
24. Bastos DHM, Oliveira DM, Matsumoto RLT i wsp. Yerba matè: pharmacological properties, research and biotechnology. Med Aromat Plant Sci Biotechnol 2007; 1:37-46.
25. Filip R, Lotito SB, Ferraro G i wsp. Antioxidant activity of Ilex paraguariensis and related species. Nutr Res 2000; 20:1437-46.
26. Athayde ML, Coelho GC, Schenkel EP. Caffeine and theobromine in epicuticular wax of Ilex paraguariensis A. St.-Hil. Phytochem 2000; 55:853-7.
27. Gosmann G, Guillaume D, Taketa AT i wsp. Triterpenoid saponins from Ilex paraguariensis. J Nat Prod 1995; 58:438-41.
28. Kraemer KH, Taketa AT, Schenkel EP i wsp. Matesaponin 5, a highly polar saponin from Ilex paraguariensis. Phytochem 1996; 42:1119-22.
29. Coelho GC, Gnoatto SB, Bassani VL i wsp. Quantification of saponins in extractive solution of Mate leaves (Ilex paraguariensis A. St. Hil.). J Med Food 2010; 13:439-43.
30. Bastos DH, Ishimoto EY, Marques MOM i wsp. Essential oil and antioxidant activity of green mate and mate tea (Ilex paraguariensis) infusions. J Food Compos Anal 2006; 19:538-43.
31. Vera García R, Basualdo I, Peralta I i wsp. Minerals content of Paraguayan yerba mate (Ilex paraguariensis, S.H.). Arch Latinoam Nutr 1997; 47:77-80.
32. Mazzafera P. Matè drinking: caffeine and phenolic acid intake. Food Chem 1997; 60:67-71.
33. Bravo L, Goya L, Lecumberri E. LC/MS characterization of phenolic constituents of mate (Ilex paraguariensis, St. Hil.) and its antioxidant activity compared to commonly consumed beverages. Food Res Int 2007; 40:393-405.
34. de Morais EC, Stefanuto A, Klein GA i wsp. Consumption of yerba mate (Ilex paraguariensis) improves serum lipid parameters in healthy dyslipidemic subjects and provides an additional LDL-cholesterol reduction in individuals on statin therapy. J Agric Food Chem 2009; 57:8316-24.
35. Gugliucci A, Bastos DH. Chlorogenic acid protects paraoxonase 1 activity in high density lipoprotein from inactivation caused by physiological concentrations of hypochlorite. Fitoter 2009; 80:138-42.
36. Gajewski P, Tomaniak M, Filipiak KJ. Paraoksonaza 1 – co o niej obecnie wiadomo? Folia Cardiol 2015; 10:183-9.
37. Sugimoto S, Nakamura S, Yamamoto S i wsp. Brazilian natural medicines. III. Structures of triterpene oligoglycosides and lipase inhibitors from mate, leaves of Ilex paraguariensis. Chem Pharm Bull 2009; 57:257-61.
38. Mosimann AL, Wilhelm-Filho D, da Silva EL. Aqueous extract of Ilex paraguariensis attenuates the progression of atherosclerosis in cholesterol-fed rabbits. Biofactors 2006; 26:59-70.
39. Paganini Stein FL, Schmidt B, Furlong EB i wsp. Vascular responses to extractable fractions of Ilex paraguariensis in rats fed standard and high-cholesterol diets. Biol Res Nurs 2005; 7:146-56.
40. Martinet A, Hostettmann K, Schutz Y. Thermogenic effects of commercially available plant preparations aimed at treating human obesity. Phytomed 1999; 6:231-8.
41. PWN – aneksy internetowe podręczników (Online). http://stareaneksy.pwn.pl/biologia/1478030_1.html.
42. Andersen T, Fogh J. Weight loss and delayed gastric emptying following a South American herbal preparation in overweight patients. J Hum Nutr Diet 2001; 14:243-50.
43. Opala T, Rzymski P, Pischel I i wsp. Efficacy of 12 weeks supplementation of a botanical extract-based weight loss formula on body weight, body composition and blood chemistry in healthy, overweight subjects – a randomised double-blind placebo-controlled clinical trial. Eur J Med Res 2006; 11:343-50.
44. Dickel ML, Rates SM, Ritter MR. Plants popularly used for losing weight purposes in Porto Alegre, South Brazil. J Ethnopharmacol 2007; 109:60-71.
45. Gorzalczany S, Filip R, Alonso MR i wsp. Choleretic effect and intestinal propulsion of ‘mate’ (Ilex paraguariensis) and its substitutes or adulterants. J Ethnopharmacol 2001; 75:291-4.
46. Oliveira DM, Freitas HS, Souza MF i wsp. Yerba Matè (Ilex paraguariensis) aqueous extract decreases intestinal SGLT1 gene expression but does not affect other biochemical parameters in alloxan-diabetic Wistar rats. J Agric Food Chem 2008; 56:10527-32.
47. Lunceford N, Gugliucci A. Ilex paraguariensis extracts inhibit AGE formation more efficiently than green tea. Fitoter 2005; 76:419-27.
48. Hemmerle H, Burger HJ, Below P i wsp. Chlorogenic acid and synthetic chlorogenic acid derivatives: novel inhibitors of hepatic glucose-6-phosphate translocase. J Med Chem 1997; 40:137-45.
49. Ramirez-Mares MV, Chandra S, de Mejia EG. In vitro chemopreventive activity of Camellia sinensis, Ilex paraguariensis and Ardisia compressa tea extracts and selected polyphenols. Mutat Res 2004; 554:53-65.
50. Gonzalez de Mejia E, Song YS, Ramirez-Mares MV i wsp. Effect of yerba mate (Ilex paraguariensis) tea on topoisomerase inhibition and oral carcinoma cell proliferation. J Agric Food Chem 2005; 53:1966-73.
51. Arbiser JL, Li XC, Hossain CF i wsp. Naturally occurring proteasome inhibitors from mate tea (Ilex paraguariensis) serve as models for topical proteasome inhibitors. J Invest Dermatol 2005; 125:207-12.
52. Puangpraphant S, de Mejia EG. Saponins in yerba mate tea (Ilex paraguariensis A. St.-Hil.) and quercetin synergistically inhibit iNOS and COX-2 in lipopolysaccharide-induced macrophages through NFkappaB pathways. J Agric Food Chem 2009; 57:8873-83.
53. Xu GH, Kim YH, Choo SJ i wsp. Chemical constituents from the leaves of Ilex paraguariensis inhibit human neutrophil elastase. Arch Pharm Res 2009; 32:1215-20.
54. (Online). http://biotechnologia.pl/biotechnologia/elastaza-neutrofilowa-historyczny-enzym-proteolityczny-polskiej-nauki,13870.
55. Lanzetti M, Bezerra FS, Romana-Souza B i wsp. Mate tea reduced acute lung inflammation in mice exposed to cigarette smoke. Nutrition 2008; 24:375-81.
56. Filip R, Davicino R, Anesini C. Antifungal activity of the aqueous extract of Ilex paraguariensis against Malassezia furfur. Phytother Res 2010; 24:715-9.
57. Taketa AT, Gnoatto SC, Gosmann G i wsp. Triterpenoids from Brazilian Ilex species and their in vitro antitrypanosomal activity. J Nat Prod 2004; 67:1697-700.
58. Strassmann BB, Vieira AR, Pedrotti EL i wsp. Quantitation of methylxanthinic alkaloids and phenolic compounds in mate (Ilex paraguariensis) and their effects on blood vessel formation in chick embryos. J Agric Food Chem 2008; 56:8348-53.
59. Pintos J, Franco EL, Oliveira BV i wsp. Matè, coffee, and tea consumption and risk of cancers of the upper aerodigestive tract in southern Brazil. Epidemiol 1994; 5:583-90.
60. De Stefani E, Fierro L, Correa P i wsp. Mate drinking and risk of lung cancer in males: a case-control study from Uruguay. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 1996; 5:515-9.
61. Bates MN, Hopenhayn C, Rey OA i wsp. Bladder cancer and mate consumption in Argentina: a case-control study. Cancer Lett 2007; 246:268-73.
62. De Stefani E, Fierro L, Mendilaharsu M i wsp. Meat intake, “mate” drinking and renal cell cancer in Uruguay: a case-control study. Br J Cancer 1998; 78:1239-43.
63. Goldenberg D, Golz A, Joachims HZ. The beverage matè: a risk factor for cancer of the head and neck. Head Neck 2003; 25:595-601.
64. Yerba Mate Info. (Online); http://yerbamateinfo.pl/szkodliwosc.html.
65. Stefani ED, Moore M, Aune D i wsp. Matè consumption and risk of cancer: a multi-site case-control study in Uruguay. Asian Pac J Cancer Prev 2011; 12:1089-93.
66. Leitão AC, Braga RS. Mutagenic and genotoxic effects of mate (Ilex paraguariensis) in prokaryotic organisms. Braz J Med Biol Res 1994; 27:1517-25.
67. Cosmetic Ingredient Database (CosIng). Ilex paraguariensis leaf extract, Ilex paraguariensis leaf oil.
68. Yerba Mate Info (Online); https://yerbamateinfo.pl/naczynia-matero-tykwa-calabaza-porongo.html.
69. Yerba market (Online); https://www.yerbamarket.com/Przygotowanie-Yerba-Mate-i-naczyn-cinfo-pol-4.html.
70. Yerba Mate Info (Online); https://yerbamateinfo.pl/parzenie-przygotowanie.html.
