Pacjenci leczeni z powodu schizofrenii i zaburzeń afektywnych dwubiegunowych mają potencjalnie wyższe ryzyko rozwinięcia chorób somatycznych, co jest związane m.in. z niehigienicznym stylem życia, niezbilansowaną dietą, małą aktywnością fizyczną, używaniem substancji psychoaktywnych i działaniami niepożądanymi stosowanych leków (1-4). Ocena częstości występowania chorób somatycznych wśród pacjentów z poważnymi zaburzeniami psychicznymi jest istotna, o czym może świadczyć szeroko opisywana w literaturze medycznej nadumieralność osób chorych psychicznie (1). Schizofrenia jest zaburzeniem, w którym wskaźnik śmiertelności może być nawet 2-3 razy większy niż w populacji ogólnej (2). Według badania Harrisa i Barraclougha ryzyko przedwczesnej śmierci jest szczególnie wysokie w przypadku schizofrenii i dużej depresji (3). W przeglądzie badań opublikowanym w 2009 roku stwierdzono, że pacjenci z diagnozą spektrum zaburzeń afektywnych dwubiegunowych również mają zwiększone ryzyko przedwczesnej śmierci. W badaniu tym zwraca się uwagę na cukrzycę i choroby serca jako istotne przyczyny przedwczesnej śmierci (4, 5). Pacjenci mogą nie stosować się również do zaleceń lekarskich, przy czym należy podkreślić, że problem ograniczonej współpracy w leczeniu dotyczy zarówno chorych z zaburzeniami psychicznymi, jak i schorzeniami somatycznymi. W badaniu CODE-2 stwierdzono, że tylko 26% pacjentów z cukrzycą typu 2 osiąga dobre wyniki w zakresie kontroli glikemii (6). W badaniu populacji polskiej przeprowadzonym wśród pacjentów poradni podstawowej opieki zdrowotnej, mniej niż 50% badanych rzetelnie stosowało się do zaleceń dotyczących samokontroli poziomu glikemii z krwi włośniczkowej (7). Szacuje się, że w wielu krajach mniej niż 25% pacjentów osiąga dobrą kontrolę wartości ciśnienia tętniczego, pomimo dostępności do skutecznych leków (6, 8). Podobne dane są przedstawiane w przypadku astmy – podaje się, że w krajach rozwiniętych mniej niż 28% pacjentów stosuje zaleconą terapię (6). Do ważnych czynników determinujących częstość występowania chorób somatycznych należą wiek i płeć. Szacuje się, że do 2050 roku liczba obywateli USA po 85. roku życia potroi się (9), zaś wiek pacjentów jest wymieniany jako silny czynnik ryzyka występowania chorób przewlekłych (10). Badanie Penuela i Penuela przeprowadzone wśród pacjentów z nieleczonym nadciśnieniem tętniczym wykazało istotną korelację pomiędzy wiekiem pacjentów a wartościami ciśnienia tętniczego oraz różnice pomiędzy pacjentami różnych płci w zakresie wartości ciśnienia tętniczego skurczowego i rozkurczowego (11). Na nadciśnienie tętnicze częściej chorują mężczyźni (35 vs 29%, p < 0,05) (12, 13). W badaniu populacji polskiej NATPOL PLUS stwierdzono, że częstość występowania nadciśnienia tętniczego w grupie pacjentów w wieku 18-39 lat wynosi 3% u kobiet i 11% u mężczyzn (p < 0,05), podczas gdy w grupie wiekowej powyżej 59 lat – 57% (60% u kobiet i 54% u mężczyzn, przy czym różnicę uznano za nieistotną statystycznie) (13). Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto, która występuje częściej u kobiet (do 95% chorych to kobiety). Również na astmę statystycznie częściej chorują kobiety. Z kolei wśród chorych na POChP przeważają mężczyźni. W cukrzycy typu 2 zapadalność zwiększa się z wiekiem aż do 70. roku życia (12).

Celem naszego badania jest:

1. Analiza współwystępowania schizofrenii (F20 wg ICD-10) i przewlekłych chorób somatycznych.

2. Analiza współwystępowania zaburzeń afektywnych dwubiegunowych (F31 wg ICD-10) i przewlekłych chorób somatycznych.

3. Porównanie częstości współwystępowania przewlekłych chorób somatycznych między pacjentami ze schizofrenią i zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi z uwzględnieniem wpływu płci i wieku.

4. Analiza korelacji pomiędzy wiekiem pacjentów obu podgrup a ilością współwystępujących grup przewlekłych chorób somatycznych (tj. chorób układu krążenia, układu oddechowego, układu pokarmowego, układu nerwowego, zaburzeń wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemian metabolicznych oraz chorób oka i przydatków oka).

5. Analiza korelacji pomiędzy ilością grup przewlekłych chorób somatycznych współwystępujących a ilością hospitalizacji w szpitalu psychiatrycznym w ciągu roku u pacjentów leczonych z powodu schizofrenii oraz zaburzeń afektywnych dwubiegunowych.

Dane do analizy pochodzą z archiwum dokumentacji medycznej szpitala psychiatrycznego w centralnej Polsce. Badanie przeprowadzono za pisemną zgodą dyrekcji szpitalnej, zachowując wszystkie polskie i europejskie zasady ochrony danych osobowych i pozostając w zgodzie z postanowieniami zawartymi w Deklaracji Helsińskiej (1964 r., z późniejszymi poprawkami). Spośród 3489 hospitalizacji dorosłych pacjentów (wiek ≥ 18 lat) w 2019 roku do analizy, po uwzględnieniu kryteriów włączenia i wyłączenia z badania, włączono 527 pacjentów z diagnozą schizofrenii (F20 wg ICD-10) oraz 155 pacjentów z diagnozą zaburzeń afektywnych dwubiegunowych (F31 wg ICD-10). Kryterium włączenia do badania stanowiło przyjęcie do szpitala z powodu pogorszenia stanu psychicznego w przebiegu schizofrenii (F20 wg ICD-10) lub zaburzeń afektywnych dwubiegunowych (F31 wg ICD-10). Pacjenci hospitalizowani wielokrotnie w 2019 roku do analizy byli włączani tylko raz, a ilość hospitalizacji podsumowano w okresie objętym badaniem. Diagnozę schizofrenii i zaburzeń afektywnych dwubiegunowych potwierdziło co najmniej dwóch psychiatrów. Kryterium wyłączenia z badania było przyjęcie z powodu pogorszenia w przebiegu innych zaburzeń psychicznych, w tym pierwszego w życiu epizodu depresji (F32 wg ICD-10) (n = 98) – dalszy przebieg choroby mógłby wskazać na jedyny w życiu epizod depresji lub zaburzenia depresyjne nawracające lub zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Choroby somatyczne pacjentów podzielono na grupy według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10: choroby układu krążenia, choroby układu oddechowego, choroby układu pokarmowego, choroby układu nerwowego, choroby oka i przydatków oka, zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemian metabolicznych.

Uzyskane dane zostały poddane analizie statystycznej przy pomocy programu IBM SPSS Statistics (26.0). Aby ustalić zależności między zmiennymi nominalnymi przeprowadziliśmy analizę testem chi-kwadrat niezależności, a gdy oczekiwana liczebność była mniejsza niż 5 – testem dokładnym Fishera. W celu ustalenia częstości występowania poszczególnych chorób somatycznych w obrębie jednej grupy przeprowadzono analizę testem chi-kwadrat zgodności. Żeby ustalić zależności między zmiennymi ilościowymi przeprowadzono analizę korelacji z uwzględnieniem współczynnika korelacji rang Spearmana. Za wyniki istotne statystycznie uznano te, dla których p < 0,05.