© Borgis - Medycyna Rodzinna 3-4/2001, s. 155-158
Halina Doroszkiewicz1, Barbara Bień2
Pielęgniarka środowiskowa szansą naprawy systemu podstawowej opieki geriatrycznej
Community nurse as a chance of repair of geriatric health care system
1 Medyczne Studium Zawodowe Nr 2 w Białymstoku
2 z Zakładu Gerontologii Klinicznej i Społecznej Akademii Medycznej w Białymstoku
Kierownik Zakładu: dr hab. n. med. Barbara Bień
Summary
„Greying” of the Polish population, reforms of the health care system and an expressed dissatisfaction of society, as well as health professionals, are the symptoms of failure, which justifies the debate on possible resources. As far as it concerns the neglects in primary health care on the elderly, the position of community nurse seems to be underestimated. The paper is focused on the special needs of the community dwelling elderly and their compound social and medical requirements. These could not be met without an implementation the geriatric team approach, as a model for interdisciplinary co-operation practitioners with an appreciation of the community nurse as a leader of geriatric care.
Polska należy do krajów o średnim poziomie starości demograficznej. U progu 1999 roku odsetek ludzi przekraczających 60 rok życia wynosił 16,4%. Zgodnie z prognozą GUS na rok 2020 odsetek takich osób ma osiągnąć 22,4%, a co czwarta z nich przekroczy 75 lat (1).
Wobec tak znacznego zwiększania się udziału osób starszych w populacji, jednym z pilniejszych celów polityki zdrowotnej winno być przeorientowanie jej priorytetów na poprawę jakości życia osób starszych. Wszelkie działania winny zmierzać do jak najdłuższego utrzymywania ich w pełni sprawności życiowej, zdolnych do samodzielnego funkcjonowania we własnym środowisku życiowym. Stąd w wielu krajach podejmowane są wysiłki budowania skutecznych modeli opieki geriatrycznej. W większości z nich ważne, często centralne miejsce zajmuje wykształcona i kompetentna pielęgniarka. Zazwyczaj obok typowo zawodowych umiejętności posiada również szerszą wiedzę, wzbogaconą o elementy biologii starzenia, demografii, socjologii, psychologii, a także umiejętności menedżerskie, w tym dotyczące organizacji opieki nad człowiekiem starszym.
Organizm starszego człowieka różni się pod wieloma względami od ustroju osób młodszych. Najprościej mówiąc, proces starzenia prowadzi do spowolnienia procesów biologicznych, zmniejszenia stabilności równowagi wewnętrznej ustroju i odporności na wewnętrzne i zewnętrzne czynniki szkodliwe. Proces starzenia dotyczy wszystkich układów i narządów, jednak uszkodzenia w układzie krążenia są najdotkliwsze, gdyż najczęściej to one powodują śmierć człowieka. Na fizjologiczne twardnienie naczyń nakładają się patologiczne zmiany miażdżycowe, których powikłania są najczęstszą przyczyną zgonów.
Najbardziej widoczne zmiany starcze dotyczą narządu ruchu oraz narządów zmysłów – pojawia się dalekowzroczność starcza, osłabienie słuchu, dotyku, smaku i powonienia. Zmiany związane ze starzeniem nie omijają psychiki człowieka. Dochodzi do obniżenia procesów poznawczych i zmian emocjonalnych. Skutki starzenia mogą uwydatniać nieatrakcyjne cechy osobowości (nietolerancja, egoizm, upór, skąpstwo, ale i rozrzutność, niezdecydowanie), a najczęściej obserwować można stonowanie, sztywność emocjonalną lub nadmierną jej labilność. Stopień nasilenia objawów i przeżyć psychicznych związanych ze starzeniem jest różny w odniesieniu do poszczególnych ludzi (2).
Badania potwierdzają wzrost rozpowszechniania niepełnosprawności wraz z zaawansowaniem wieku starszego (3, 4). Konsekwencje tego stanu stają się poważniejsze w przypadku współistnienia dodatkowych uwarunkowań demograficznych, środowiskowych i społeczno-ekonomicznych, takich jak: wdowieństwo, izolacja społeczna, brak lub oddalenie od dzieci, brak wsparcia społecznego, zubożenie i pogorszenie się warunków życiowych i obawy przed utratą kontroli kierowania własnym życiem (5).
Doniesienia gerontologiczne podkreślają rosnące zapotrzebowanie na nie tylko kwalifikowaną opiekę lekarską, ale i pielęgniarską nad ludźmi starszymi. Wynika to z odrębności patologii wieku podeszłego, m.in. nawarstwiania się skutków przebytej patologii, zabiegów, wielochorobowości, przewlekłego ich przebiegu ze zwiększoną podatnością na zaostrzenia i powikłania, wzrostu urazowości, niepożądanych, często jatrogennych działań leków, a jednocześnie z częstych trudności w komunikowaniu się z chorymi nie tylko z powodu zmian otępiennych, z niepełnosprawności, braku zainteresowania lub kontaktu z opiekunami rodzinnymi i wielu innych uwarunkowań środowiskowych. Tak złożone problemy wręcz zmuszają do stałej współpracy lekarzy z pielęgniarkami, a często również z pracownikami socjalnymi.
W odniesieniu do świadczenia usług zdrowotno-opiekuńczych w warunkach domowych wiadomo, że między 60 a 75 rokiem życia osób starszych, odsetek osób wizytowanych w domu w ciągu roku przez lekarza wzrasta około trzykrotnie (z 10 do 30%) zaś pielęgniarek (z 4 do 10-13%) (6). O ile wzrost zapotrzebowania na świadczenia zdrowotne lekarzy i pielęgniarek wraz z wiekiem podopiecznych jest zrozumiały, to zdumienie budzi relacja między prawie dwukrotnie rzadszymi domowymi wizytami pielęgniarek niż lekarzy. W tym kontekście powstaje pytanie o właściwe wykorzystanie i umiejscowienie pielęgniarek w systemie ochrony zdrowia.
Jednym z podstawowych zadań opieki geriatrycznej jest wczesne wykrywanie czynników ryzyka wpływających na upośledzenie zdolności osób starszych do samodzielnego życia oraz taki kierunek działań profilaktycznych i leczniczych, który zapobiegałby narastaniu niesprawności i uzależnienia tych osób od opiekunów lub pomocy instytucjonalnej.
Przed przystąpieniem do organizowania opieki geriatrycznej należy dysponować informacjami, które pozwoliłyby określić rodzaj potrzeb i wskazać formy pomocy. Pożądanym działaniem w rozpoznawaniu i rozwiązywaniu złożonych potrzeb zdrowotnych, środowiskowych, społecznych, człowieka starszego w jego środowisku życia byłoby wdrożenie procesu Całościowej Oceny Geriatrycznej (COG) (od ang. Comprehensive Geriatric Assessment) (7, 8). Termin ten oznacza wielodyscyplinarny i wielowymiarowy proces diagnostyczny, zmierzający do określenia możliwości i ograniczeń ludzi starych w zakresie medycznym, psychospołecznym i funkcjonalnym. Celem COG jest opracowanie kompleksowego planu terapii i opieki długoterminowej. Pozwala to na zespołowe i interdyscyplinarne realizowanie planu w sposób dostosowany do indywidualnej sytuacji człowieka starszego (10, 11). Obecnie, zespołowa opieka geriatryczna rozumiana jako współpraca lekarza, pielęgniarki środowiskowej, pracownika socjalnego w zasadzie nie istnieje, zaś jej skromne przejawy cechuje wewnętrzna dezintegracja, co nie pozostaje bez wpływu na zakres i jakość świadczeń.
Ideałem byłoby, by w stosunku do osób najstarszych opieka geriatryczna oparta była o Całościową Ocenę Geriatryczną i mogła spełnić funkcje:
– profilaktycznego monitorowania sprawności w zakresie czynności życia codziennego, funkcji poznawczych i emocji, np. co roku;
– oceny zagrożeń środowiskowych i socjalnych wraz z rozpoznawaniem najważniejszych potrzeb podopiecznego i jego opiekunów;
– planowego programu zaspokajania potrzeb w oparciu o współpracę pielęgniarki środowiskowej z lekarzem rodzinnym, pracownikiem socjalnym i innymi praktykami opieki zdrowotnej (8).
Efektywność opieki geriatrycznej zależy głównie od zespołowego współdziałania praktyków (lekarza, pielęgniarki środowiskowej i pracownika socjalnego). Warunkiem dobrej współpracy praktyków jest płaszczyzna porozumienia, czyli wspólne instrumentarium. Pełnią je standaryzowane narzędzia (kwestionariusze), które oceniają stan funkcjonalny pacjentów w wieku podeszłym (11). Przykładem narzędzia do szybkiej i kompleksowej oceny stanu fizycznego, psychicznego i społecznego jest kwestionariusz EASY-Care. Składa się on z modułów oceniających osobno stan fizyczny, psychiczny, emocjonalny, potrzeby osoby starszej, a w przypadku jego niepełnosprawności – identyfikuje opiekuna.
Członkowie zespołu, koncentrują się na rozwiązywaniu określonych problemów, realizują zadania efektywnie i harmonijnie, pod warunkiem że potrafią się wzajemnie porozumieć i podzielić zadaniami. Aby sprostać tym wymogom, winni wybrać spośród siebie lidera, który pokierowałby pracą zespołu (8). Osobą tą może być zarówno lekarz rodzinny jak i pielęgniarka środowiskowa (rodzinna). W systemie ochrony zdrowia sprzed reformy – lekarza obarczano odpowiedzialnością za całokształt opieki nad osobami przypisanymi do jego rejonu. W dzisiejszej rzeczywistości, lekarz rodzinny, jako specjalista szerokiego zakresu dyscyplin ściśle medycznych, praktycznie nie ma możliwości, ani czasu dogłębnego wnikania w problemy natury środowiskowej. Jest on zdecydowanie pochłonięty rozwiązywaniem złożonych problemów zdrowotnych. Wydaje się, że byłby wdzięczny za pomoc pielęgniarki w zakresie suplementowania zadań środowiskowo-społecznych, które wykraczają poza zakres bezpośrednich świadczeń zdrowotnych.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1.Rocznik Demograficzny GUS, Warszawa 1999. 2. Pędich W. i wsp.: Pielęgniarstwo geriatryczne. PZWL, Warszawa 1983. 3. Bień B. i wsp.: Epidemiologiczna ocena rozpowszechnienia niesprawności funkcjonalnej u osób w późnej starości a świadczenie opieki. Gerontologia Polska 1999; 7(2): 42-47. 4. Seniorzy w polskim społeczeństwie. GUS, Warszawa 1999. 5. Bień B.: Społeczno-środowiskowe uwarunkowania starzenia się populacji. Zdrowie Publiczne, 1997, (10), 107. 6. Bień B.: Wpływ pozaontogenetycznych uwarunkowań starzenia na zdrowotną i psychosocjalną sytuację ludzi starych: 15-letnie przekrojowo-sekwencyjne badania kohortowe ludzi starych w Białymstoku. Wydawnictwo Uczelniane Białystok, 1996. 7. Rubenstein L.Z. et al: Geriatric assessment technology. The State of the Art. Editrice Curtis, Milan 1995. 8. Maguire G.H.: Care of the Elderly: A Health Team Approach. Boston/Toronto 1985. 9. Wojszel Z.B.: Elementy pełnej oceny geriatrycznej w praktyce lekarskiej. Nowa Medycyna Nr 26/96, 22-24. 10. Wojszel Z.B. i wsp.: Ocena funkcjonowania ludzi starych przez lekarza rodzinnego za pomocą kwestionariusza EASY-Care. Polski Merkuriusz Lekarski 1999, 4, 33, 167-170. 11. Wojszel Z.B.: Instrumenty pełnej oceny geriatrycznej – zastosowanie w praktyce lekarza rodzinnego. Gerontologia Polska 1997, 5, 1, 48-56. 12. Szczerbińska K.: Wybrane modele opieki geriatrycznej na świecie. Służba Zdrowia nr 61-64 (2954-2957) 2000. 13. Fojt E., Franek G.: Stan podstawowej opieki zdrowotnej nad ludźmi starszymi w województwie katowickim. Zeszyty Problemowe PTG 1996, (4), 15-19. 14. Kachaniuk H.: Opieka geriatryczna – zadania i przygotowania zawodowe w opinii pielęgniarek środowiskowych. Zeszyty Problemowe PTG 1997, (4), 50-52. 15. Szczepska M.: Podstawowa opieka zdrowotna w Polsce i w Europie. Centrum Edukacji Medycznej, Warszawa 1996, s. 92.
