*Dariusz Góra1, Natalia Figura2, Marcin Gregor3
Epidemiologia chorób przewlekłych wśród dzieci i młodzieży w województwie śląskim
Epidemiology of chronic diseases among children and adolescents in the Silesian Voivodeship
1Wydział Nauk Przyrodniczych, Uniwersytet Śląski w Katowicach
Dziekan Wydziału: prof. dr hab. Leszek Marynowski
2Oddział Neonatologiczny, Szpital Powiatowy w Żywcu
Kierownik Oddziału: lek. med. Irena Erecińska-Siwy
3Oddział Otolaryngologiczny, Szpital MEGREZ: Szpital Wojewódzki w Tychach
Kierownik Oddziału: lek. med. Piotr Karczmarczyk
Summary
Introduction. Health condition is one of the basic factors determining the quality of life of children and adolescents. In early childhood, its poor condition is particularly dangerous as it can interfere with developmental processes and lead to long-term and permanent health problems. Chronic diseases are distinguished among the most common health diseases of children and adolescents. They constitute one of the most serious phenomena and problems of the modern world, resulting from the prevalence in the population, and above all from the consequences it causes in an individual and social sense. The catalog of chronic diseases includes: asthma, allergies, heart diseases, arterial hypertension, stroke, cancer, kidney diseases, multiple sclerosis, degenerative joint diseases and mental diseases. In Poland, the prevalence of chronic diseases in children aged 0-14 is found in 27%, and among adolescents aged 15-19 it is found in 23%. According to the age category of children, chronic disease was diagnosed in 23% of children aged 0-4; 30% – 5-9 years; 29% – 10-14 years. No systematic epidemiological studies are conducted in Poland on the occurrence of chronic diseases in the population of children and adolescents.
Aim. The aim of the article is to present the epidemiology of selected chronic diseases among children and adolescents living in several cities of the Silesian Voivodeship.
Material and methods. The research material is data from the Silesian Voivodship Office in Katowice – Department of Health. Tables were then drawn up that illustrate the epidemiology of the diseases discussed.
Results. The lowest incidence rate of bronchial asthma was recorded in Sosnowiec in 2010 (18.2/10,000) and the highest in Bielsko-Biała in 2014 (91.1/10,000). In Bielsko-Biała and Katowice, the cancer incidence rate is increasing.
Conclusions. The general health condition of Polish children (0-14 years) is moderately satisfactory, and children and adolescents from industrial areas, which include the Śląskie Voivodeship, are particularly exposed to more frequent incidence of respiratory diseases and various types of allergies. Currently, every fourth child has long-term health problems (26.1%), and they are more common in older children, among 10-14 year-olds (31.2%).
Wstęp
Stan zdrowia jest jednym z podstawowych czynników stanowiących o jakości życia dzieci i młodzieży. We wczesnym dzieciństwie jego zły stan jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ może przeszkodzić w realizacji procesów rozwojowych i doprowadzić do długoterminowych i trwałych problemów zdrowotnych. Wśród najczęstszych schorzeń zdrowotnych dzieci i młodzieży wyróżnia się choroby przewlekłe. Stanowią one jedno z poważniejszych zjawisk i problemów współczesnego świata, wynikających z powszechności występowania w populacji, a przede wszystkim z konsekwencji, jakie wywołują w sensie indywidualnym i społecznym. Katalog chorób przewlekłych współtworzą m.in.: astma, alergie, choroby serca, nadciśnienie tętnicze, udar mózgu, nowotwory, choroby nerek, stwardnienie rozsiane, choroby zwyrodnieniowe stawów i choroby psychiczne (1). W Polsce występowanie chorób przewlekłych stwierdza się u 27% dzieci w wieku od 0. do 14. roku życia, a wśród nastolatków w wieku 15-19 lat – u 23%. Według kategorii wiekowej chorobę przewlekłą stwierdzono u 23% dzieci w wieku 0-4 lat, 30% – 5-9 lat oraz 29% – 10-14 lat (2). W Polsce nie są prowadzone systematyczne badania epidemiologiczne dotyczące występowania chorób przewlekłych w populacji dzieci i młodzieży (3).
Choroba przewlekła to choroba, która charakteryzuje się długim czasem trwania i jednocześnie wolnym postępem zmian chorobowych. Inne określenia choroby przewlekłej to:
– zaburzenie o długim okresie trwania, które może być postępujące, i o złym rokowaniu lub też związane z relatywnie normalnym biegiem życia pomimo nieprawidłowości występujących w fizycznym lub psychicznym funkcjonowaniu,
– niekorzystny stan, który trwa dłużej niż 3 miesiące w roku lub wymaga ciągłej hospitalizacji co najmniej przez jeden miesiąc,
– choroba, która trwa przez znaczny okres lub ma charakter nawracający (w długim czasie następują kolejne rzuty choroby),
– trwałe, nieodwracalne, postępujące zmiany uszkadzające ustrój, obniżające permanentnie jego wydolność i sprawność, głównie w tzw. stanach ostrych, ale także i przewlekłych, jako jeden i ten sam ustawicznie trwający proces wyniszczania (4).
Cel pracy
Celem artykułu jest przedstawienie epidemiologii najczęstszych chorób przewlekłych (astma oskrzelowa, alergie pokarmowe i skórne, nadciśnienie tętnicze i choroby nowotworowe) występujących w latach 2010-2018 wśród dzieci i młodzieży w wieku 0-19 lat mieszkających na terenie kilku miast województwa śląskiego.
Materiał i metody
We wrześniu 2020 roku otrzymano dane o stanie występowania (współczynnik zachorowalności) w latach 2010-2018 najczęstszych chorób przewlekłych wśród dzieci i młodzieży w wieku 0-19 lat, zamieszkujących wybrane miasta województwa śląskiego i będących pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (rodzinnego) – wskaźniki na 10 tys. Były to osoby, u których stwierdzono schorzenia po raz pierwszy w okresie sprawozdawczym. Informacje pochodzą ze Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach – Wydziału Zdrowia. Następnie sporządzono tabele, które ilustrują epidemiologię omówionych chorób.
Wyniki
Na przestrzeni badanego okresu współczynnik zachorowalności na astmę oskrzelową w Bielsku-Białej wynosił pomiędzy 32,4/10 tys. w 2013 roku a 91,1/10 tys. w 2014 roku. W Częstochowie najwyższą (52,7/10 tys.) zachorowalność na astmę oskrzelową odnotowano w 2012 roku, a najniższą (32,7/10 tys.) w 2017 roku. Zachorowalność na astmę oskrzelową wśród dzieci i młodzieży w Katowicach miała zmienny charakter. Od 2010 do 2014 roku miała tendencję wzrostową, gdzie zachorowalność wynosiła odpowiednio 41,9 i 63,1/10 tys. W latach 2015-2017 zachorowalność stopniowo malała i w 2017 roku wynosiła 43,1/10 tys. W Sosnowcu najwyższą (56,6/10 tys.) zachorowalność na astmę oskrzelową odnotowano w 2016 roku, a najniższą (18,2/10 tys.) w 2010 roku. Natomiast w Zabrzu najwyższą (68,7/10 tys.) zachorowalność na astmę oskrzelową odnotowano w 2015 roku, a najniższą (37,8/10 tys.) w 2017 roku (ryc. 1).
| | Bielsko-Biała | Częstochowa | Katowice | Sosnowiec | Zabrze |
| 2010 | 74,3 | 44,7 | 41,9 | 18,2 | 57,5 |
| 2011 | 77,9 | 46,2 | 46,4 | 18,6 | 52,2 |
| 2012 | 44,6 | 52,7 | 54,1 | 48,1 | 57,5 |
| 2013 | 32,4 | 40,4 | 62,2 | 37,2 | 59,3 |
| 2014 | 91,1 | 43,8 | 63,1 | 45,1 | 46,2 |
| 2015 | 63,2 | 33,7 | 49,7 | 42,2 | 68,7 |
| 2016 | 50,5 | 40,3 | 45,2 | 56,6 | 58,6 |
| 2017 | 54,1 | 32,7 | 43,1 | 52,7 | 37,8 |
| 2018 | 34,8 | 46,4 | 46,1 | 45,9 | 42,2 |
Ryc. 1. Dane o stanie występowania astmy oskrzelowej u dzieci i młodzieży w wybranych miastach województwa śląskiego (źródło: opracowanie na podstawie danych ze Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach – Wydziału Zdrowia)
Astma jako choroba przewlekła stanowi poważny problem medyczny, społeczny i ekonomiczny. To najczęstsza przewlekła choroba układu oddechowego występująca u dzieci i młodzieży. Zachorowalność na astmę w populacji dziecięcej na świecie waha się od 2 do 30%. W Polsce występowanie astmy u dzieci w wieku szkolnym kształtuje się na poziomie około 8% i liczba ta nieznacznie wzrasta (5). W grupie wiekowej 6-8 lat jest bardzo często niedostatecznie zdiagnozowana. Ocenia się, że w każdej klasie uczy się przynajmniej jeden astmatyk i już ponad milion dzieci w Polsce choruje na to schorzenie (6).
W przebiegu astmy oskrzelowej dochodzi do rozwoju procesu zapalnego w pęcherzykach płucnych, wskutek czego ściana oskrzeli zmienia swoją budowę, nadmiernie wydziela się śluz. Zostaje uszkodzony nabłonek wyścielający drogi oddechowe i dochodzi do upośledzenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Pierwsze objawy astmy oskrzelowej są najczęściej związane z zakażeniami wirusowymi i występują zazwyczaj przed ukończeniem 6. roku życia (5).
Astma oskrzelowa może prowadzić do zaburzeń w rozwoju fizycznym dziecka. Dzieci takie mają charakterystyczny wzorzec wzrostu – podobny do opóźnionego wzrastania i dojrzewania. W okresie niemowlęcym obserwuje się prawidłowy wzrost dziecka, natomiast do jego zahamowania dochodzi w okresie przedpokwitaniowym. Opóźnione jest także dojrzewanie płciowe. Do najważniejszych czynników zakłócających prawidłowy przebieg wzrastania i dojrzewania zaliczają się: stany przewlekłego niedotlenienia tkanek, nawracające infekcje układu oddechowego, osłabienie funkcji płuc, przewlekły stres oraz zaburzenia snu związane z dusznością występującą w nocy (5, 7).
U dzieci chorujących na astmę oskrzelową można zauważyć zachwiane proporcje ciała w budowie klatki piersiowej i tułowia, proporcje długości kończyn dolnych oraz tułowia w stosunku do wysokości samego ciała. Klatka piersiowa dzieci chorych na astmę oskrzelową ma beczkowaty kształt i występuje bruzda Harrisa (objaw zaawansowanej krzywicy), znacznie głębsza w stosunku do szerokości. Nieprawidłowości te są spowodowane głównie długotrwającym wysiłkiem mięśni oddechowych, napadami duszności i kaszlu oraz silną obturacją oskrzeli. Zmieniona proporcja klatki piersiowej dzieci chorych na astmę oskrzelową jest przyczyną przodopochylenia barków, co może powodować ich mniejszą szerokość (5).
Astma oskrzelowa jako choroba przewlekła postrzegana jest przez rodziców i dzieci jako zjawisko traumatyczne. Zmienia relacje pomiędzy członkami rodziny czy też między chorym dzieckiem a kolegami, koleżankami i nauczycielami w szkole. W środowisku szkolnym dzieci te narażone są na kontakt z czynnikami uczulającymi, które nasilają przebieg choroby. Należą do nich kurz w klasach, szatniach, na mapach, planszach oraz na materacach używanych w trakcie lekcji wychowania fizycznego. Alergeny obecne są również w pracowniach biologicznych, w których występują zwierzęta i rośliny, oraz w pracowniach chemicznych. Podrażnienie spojówek może wywołać również pył z kredy. Dlatego istotne znaczenie ma wietrzenie sal lekcyjnych (7, 8).
Astma jako przewlekła choroba jest najczęstszą przyczyną hospitalizacji dzieci w wieku 3-16 lat oraz częstą przyczyną korzystania z dodatkowej pomocy medycznej z powodu jej silnego zaostrzenia. Jest też najczęstszą przyczyną nieobecności szkolnych – uczniowie chorzy na astmę mają średnio dwa razy więcej nieobecności w szkole w porównaniu z ich rówieśnikami (5). Choroba ta może też powodować pogarszanie sprawności intelektualnej, a co za tym idzie przyczynić się do pogorszenia wyników w nauce. Chory na astmę po nocnym napadzie duszności odczuwa silne zmęczenie i ma trudności z koncentracją uwagi. Dochodzi również do konfliktów i nieporozumień między nauczycielami wskutek braku wiedzy o chorobie. Nieprawidłowo leczona astma w znaczny sposób ogranicza uprawianie sportu i rekreacji. Wpływa na pogorszenie sprawności fizycznej dziecka i uzyskiwanie niższych ocen z wychowania fizycznego. Natomiast mała aktywność fizyczna prowadzi zazwyczaj do osłabienia wydolności fizycznej i gorszej tolerancji wysiłku. Dzieci chore na astmę tracą wówczas kontakt z rówieśnikami, izolują się od najbliższych i kolegów, mają poczucie mniejszej wartości i mogą mieć pierwsze objawy depresji i fobii szkolnej. Chory na astmę nie może też zostać w przyszłości fryzjerem, chemikiem, garbarzem czy też mechanikiem samochodowym. Przy uczuleniu na pyłki niewskazane są też zawody ogrodnika, rolnika, leśnika, a przy uczuleniu na środki spożywcze – cukiernika i piekarza. Również zawód weterynarza, hodowcy zwierząt oraz kuśnierza nie jest wskazany ze względu na uczulenie na sierść zwierząt (8).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Piskorz-Ogórek K: Epidemiologia wybranych chorób alergicznych u dzieci w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2007-2010. Hyg Publ Health 2012; 47(3): 378-382.
2. Krawiec M, Kraj G, Achremczyk M et al.: Test kontroli astmy u dzieci – przydatność w ocenie lekarzy i pacjentów. Alerg Astma Immun 2012; 17: 142-146.
3. Zielnik-Jurkiewicz B: Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych u dzieci. Pol Prz Otorynolaryngol 2017; 6(1): 26-34.
4. Ziarko M: Zmaganie się ze stresem choroby przewlekłej. Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 2014.
5. Umławska W: Budowa i proporcje ciała dzieci chorych na astmę oskrzelową. Med Wieku Rozw 2011; 15(2): 162-166.
6. Trojanowska A, Bernat K, Tymecka I: Zadania edukacyjne pielęgniarki wobec dzieci chorych na astmę oskrzelową. Med Og Nauk Zdr 2013; 19: 95-98.
7. Mallol J, Crane J, von Mutius E et al.: The International Study of Asthma and Allergies in Childhood (ISAAC) Phase Three: a global synthesis. Allergol Immunopathol 2013; 41: 73-85.
8. Gregorczyk-Maślanka K, Kurzawa R: Stosowanie leków wziewnych w populacji polskich dzieci chorych na astmę oskrzelową. Alergol Pol 2020; 7(1): 40-46.
9. Dadas-Stasiak E, Kalicki B, Jung A: Najczęściej występujące przyczyny i rodzaje alergii u dzieci w świetle aktualnej epidemiologii. Pediatr Med Rodz 2010; 6(2): 92-99.
10. Karczewska J, Ukleja-Sokołowska N, Bartuzi Z: Alergia pokarmowa a atopowe zapalenie skóry. Aktualne poglądy i opinie. Alerg Astma Immun 2019; 24(4): 156-163.
11. Ukleja-Sokołowska N, Bartuzi Z: Alergia pokarmowa – sytuacja społeczna i prawna. Alerg Astma Immun 2015; 20(2): 88-93.
12. Marschollek P, Marschollek K, Rasała P et al.: Różnice między nadciśnieniem pierwotnym i wtórnym u dzieci w oparciu o ambulatoryjne monitorowanie ciśnienia krwi. Prz Lek 2019; 76(5): 232-236.
13. Macumber IR, Weiss NS, Halbach SM et al.: The association of pediatric obesity with nocturnal non-dipping on 24-hour ambulatory blood pressure monitoring. Am J Hypertens 2015; 29: 647-652.
14. Strzelecki Z, Szymborski J: Zachorowalność i umieralność na choroby układu krążenia a sytuacja demograficzna Polski. Warszawa 2015.
15. Khoury M, Madsen N: Screening and management of high blood pressure in children and adolescents. JAMA Pediatr 2018; 172: 1087-1089.
16. Kapała K, Mężyk E, Kowalczyk A et al.: Maska reumatologiczna chorób nowotworowych u dzieci – obserwacje własne. Forum Reumatol 2016; 2(3): 130-135.
17. Żuber Z, Kania U, Król-Zdechlikiewicz A: Analysis of clinical symptoms and laboratory profiles in children with juvenile idiopathic arthritis in Malopolska region (Poland) in the years 2007-2010. Macedonian J Med Sci 2014; 7: 56-61.
18. DeClerck YA: Fat, calories, and cancer. Cancer Research 2016; 76(3): 509-510.
19. Noczyńska A, Zubkiewicz-Kucharska A, Mysłek-Prucnal M et al.: Ocena stanu zdrowia dzieci wrocławskich w wieku 6,5-9,5 lat. Część 2. Family Med Prim Care Rev 2014; 1: 29-31.
20. Wojtyniak B, Mazur J: Społeczne nierówności w zdrowiu dzieci i młodzieży w Polsce w świetle badań populacyjnych. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2016.
