Phyllanthus niruri L. to roślina jednoroczna z rodziny wilczomleczowate (Euphorbiaceae), dawniej liściokwiatowate (Phyllanthaceae). Występuje naturalnie w klimacie tropikalnym i subtropikalnym (Azja, Afryka, Ameryka Południowa). Najbardziej znanym gatunkiem jest Phyllanthus niruri, od dawna stosowany w etnomedycynie w leczeniu różnych schorzeń, szczególnie w systemie Ajurwedy. Gatunek ten znany jest pod nazwą Chanca Piedra (Hiszpania) oraz Quebra Pedra (Brazylia) (1). Phyllanthus niruri osiąga wysokość 10-60 cm; liście są błoniaste, cienkie o kształcie eliptycznym i wąskiej podstawie z dwoma przylistkami, kwiaty są małe o jasnozielonej lekko żółto-białej barwie. Owoce Phyllanthus niruri to małe, kuliste torebki, zawierające nasiona trygoniczne (2).

W różnych częściach rośliny Phyllanthus niruri zidentyfikowano takie związki, jak: lignany (m.in. filantynę, hypofilantynę, nirantynę, nirtetralinę, fyltetralinę, lintetralinę, isolintetralinę, linantynę), terpeny (limonen, p-cymen, lupeol), garbniki (elagotaninę), polisacharydy, saponiny, flawonoidy (kwercetynę, rutynę, astragalinę, kwercetrol, kemferol), galokatechinę, kwas galusowy, kwas elagowy, kumaryny, a także alkaloidy (sekuryninę, ent-norsekuryninę, 4-metoksy-nor-sekuryninę) i sterole, m.in. amarosterol A i B. Z badań wynika, że najwyższe ilości filantyny (0,7% w/w) i hipofilantyny (0,3% w/w) odnotowano w liściach, podczas gdy w łodydze występują one w niewielkich ilościach (1, 3-5).

Phyllanthus niruri jest tradycyjnie stosowany w leczeniu kamicy nerkowej i pęcherzyka żółciowego, cukrzycy, malarii, gorączki, żółtaczki, gruźlicy, zapalenia pęcherza moczowego oraz gruczołu krokowego, infekcji wirusowych, stanów zapalnych jelit oraz wirusowego zapalenia wątroby (1, 6, 7). W północno-wschodniej części Ameryki Południowej Phyllanthus niruri jest sprzedawany jako świeży i suchy materiał roślinny na rynkach zielarskich. Odwary stosuje się w kąpielach ziołowych po porodzie, w dolegliwościach ze strony macicy i leczeniu bólu brzucha (8).

W raporcie Technical Data Report for Chanca Piedra (5) opisano badania, które wykazują aktywność i działanie przeciwbakteryjne, hepatoprotekcyjne, przeciwzapalne, przeciwkamicowe, przeciwmalaryczne, antymutagenne, przeciwbólowe, rozkurczowe, przeciwwirusowe, poprawiające trawienie, żółciopędne, moczopędne, przeciwgorączkowe, hipoglikemiczne, hipotensyjne, przeczyszczające, tonizujące, przeciwrobacze.

Działanie ochronne na wątrobę P. niruri może być spowodowane zawartością flawonoidów, garbników, lignanów i terpenów, które posiadają właściwości antyoksydacyjne. W badaniach in vivo na zwierzętach, u których różnymi substancjami (np. czterochlorkiem węgla, tioacetamidem, acetaminofenem) wywoływano działanie hepatotoksyczne, podanie preparatów z P. niruri miało ochronny wpływ na wątrobę (9-16).

Szczury, którym podawano preparaty z P. niruri przed np. tetrachlorkiem węgla, miały niższe stężenie malondialdehydu wątrobowego (produkt peroksydacji lipidów) niż grupa kontrolna (17). W innych badaniach zauważono, że związki zawarte w P. niruri hamują hepatotoksyczność wywołaną paracetamolem (14, 15).

Rośliny z rodzaju Phyllanthus w badaniach in vivo i in vitro hamowały aktywność antygenów powierzchniowych wirusa zapalenia wątroby typu B. Zakażenie wirusem jest potwierdzane przez wykrywanie antygenów wirusowych we krwi, w tym HBsAg (antygen powierzchniowy wirusa), a także przeciwciała przeciwko rdzeniu wirusa (przeciwciała HBc). Rośliny z rodzaju Phyllanthus mogą hamować proliferację wirusa poprzez hamowanie replikacji jego materiału genetycznego (18).

Przeprowadzono badania kliniczne, w których zastosowano rośliny z rodzaju Phyllanthus w terapii przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu B. Badania te jednak według oceny jakości metodologicznej były na niskim poziomie. W przeprowadzonym systematycznym przeglądzie randomizowanych badań klinicznych, porównujących aktywność roślin z rodzaju Phyllanthus z placebo lub innymi lekami ziołowymi lub leczeniem interferonem (IFN) przewlekłego zakażenia HBV, zidentyfikowano 22 badania. Według autorów 5 badań miało wysoką jakość metodologiczną. Wyniki wykazały, że rodzaj Phyllanthus miał pozytywny wpływ na klirens HBsAg w surowicy (ryzyko względne 5,64, 95% CI: 1,85-17,21) w porównaniu z placebo. Nie odnotowano znaczącej różnicy w klirensie HBsAg, HBeAg i DNA HBV w surowicy między Phyllanthus i IFN. Gatunki Phyllanthus dawały lepsze wyniki niż inne leki ziołowe pod względem klirensu surowicy HBsAg, HBeAg, DNA HBV i normalizacji enzymów wątrobowych. Analizy wykazały lepszy wpływ kombinacji Phyllanthus z IFN na klirens surowicy HBeAg (1,56, 95% CI: 1,06-2,32) i DNA HBV (1,52, 95% CI: 1,05-2,21) niż sam IFN. Nie odnotowano poważnego działania niepożądanego przy terapii z zastosowaniem Phyllanthus. Wyciągnięto wnioski, że rodzaj Phyllanthus może mieć pozytywny wpływ na aktywność przeciwwirusową i biochemię wątroby w przewlekłym zakażeniu HBV, co wymaga jednak dalszych badań (19).

Przeprowadzono także wstępne badania in vitro P. niruri w kierunku zapobiegania wirusowemu zapaleniu wątroby typu C. Wyniki sugerują silniejsze hamowanie w początkowej fazie i wzmacnianie aktywności symeprewiru przez ekstrakt z P. niruri. Najprawdopodobniej takie związki, jak filantyna i hypofilantyna wykazują aktywność przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu C, poprzez silne oddziaływanie z 4GAG glikozaminoglikanowym receptorem białkowym, który bierze udział w początkowym etapie infekcji HCV. Wydaje się, że wyniki są na tyle obiecujące, że można rozważać przystąpienie do badań in vivo (20).