Konopie siewne (Cannabis sativa L.), hemp (ang.), chanvre (fran.), Hanf (niem.), należą do gatunku roślin z rodziny konopiowatych (Cannabaceae). Do tej samej rodziny zalicza się również chmiel Humulus lupulus L., gatunek najbardziej spokrewniony z konopiami. Przynależność taksonomiczna konopi przez wiele lat budziła wiele kontrowersji. Aktualnie do rodzaju Cannabis zalicza się tylko jeden gatunek – Cannabis sativa L. (konopie siewne), obejmujący zarówno konopie włókniste (Cannabis sativa L. var. sativa), jak i indyjskie (narkotyczne) (Cannabis sativa L. var. indica) (1).

Szacuje się, że rynek wszystkich wyrobów z konopi to ponad 25 tys. produktów, począwszy od tekstyliów, odzieży, lin, wyposażenia wnętrz, olejów przemysłowych, kosmetyków, żywności i farmaceutyków (2).

Na skutek biologicznego rozkładu spoiwa, jakim są pektyny łączące włókna elementarne oraz pęczki włókien z otaczającymi je tkankami w łodydze (proces roszenia), następuje oddzielenie słomy od włókna. Podczas dekortykacji słomy konopnej (mechanicznej obróbki surowca) otrzymujemy około 25-30% włókna (długie i krótkie) oraz około 70-75% odpadu, tzw. paździerzy (3). Włókno konopne, spośród włókien naturalnych, jest jednym z najlepszych pod względem właściwości mechanicznych. Trwałość i wysoka wytrzymałość włókna z łodygi, bogatego w celulozę, czynią go cennym produktem do wyrobu lin, papieru, materiałów konstrukcyjnych i wzmacniających (4).

Mieszanina paździerzy i zaprawy wapiennej jest wykorzystywana już od setek lat w budownictwie. Paździerze mogą stanowić składnik zaprawy do tynkowania ścian lub wylewania posadzek (4), a poddane wcześniejszej obróbce stanowią naturalny materiał budowlany, charakteryzujący się wysoką odpornością na grzyby i pleśnie (Penicilium funiculosum, Aspergillus niger, Paecilomyces variotti, Gliocladium virens, Chaetomium globusom) (5), również o właściwościach bakteriobójczych (6).

W przeciwieństwie do stosowanego powszechnie styropianu, materiał ten charakteryzuje się dużą przepuszczalnością, co umożliwia cyrkulację powietrza i zmniejsza ryzyko pojawienia się w budynkach zawilgoceń lub grzybów (5), ponadto materiały te ulegają biodegradacji, co pozwala uniknąć problemów z zagospodarowaniem wyeksploatowanych materiałów budowlanych (7).

Wyniki trzyletnich badań wykazały korzystny wpływ systemu korzeniowego konopi oraz lucerny na terenach zdegradowanych. Gleba została napowietrzona, poprawiły się stosunki wodno-glebowe, nastąpiła też stymulacja wzrostu korzystnych mikroorganizmów obecnych w glebie, w tym Proteobacteria (mikroorganizmy z rodzaju Rhizobium i Bradyrhizobium, bakterie tlenowe lub względnie tlenowe) (8).

Nasiona konopi mają wysoką wartość odżywczą, są składnikami napojów, suplementów diety i stanowią alternatywne źródło białka (1, 2).

W konopiach występują liczne związki, w tym terpeny, związki fenolowe oraz najbardziej poznane kannabinoidy (6, 9), najważniejszymi z nich są: tetrahydrokannabinol – Δ⁹THC – kannabidiol – CBD oraz produkt degradacji Δ⁹THC kannabinol – CBN (10-14). Kannabinoid Δ⁹THC jest odpowiedzialny za psychoaktywne działanie, dlatego wykorzystywany jest jako środek odurzający, ale również wykazuje silne działanie lecznicze, podobnie jak CBD, który dodatkowo łagodzi niekorzystne działanie Δ⁹THC (10, 15). CBN nieznacznie wzmacnia psychoaktywne działanie Δ⁹THC (16), a w celach leczniczych jest wykorzystywany ze względu na działanie przeciwdrgawkowe i zmniejszające ciśnienie wewnątrzgałkowe oka; w bardzo wysokich dawkach działa psychoaktywnie (17).

Konopie należą do roślin towarzyszących ludzkości od około 12 tys. lat (18). Około 10 tys. lat temu konopie głównie wykorzystywano do otrzymywania włókna, a także w celach spożywczych oraz leczniczych (19). Odnalezione tkaniny z włókna konopnego dowodzą, iż obróbkę tych roślin prowadzono już 8-6 tys. lat p.n.e. (20-22). Liczne odkrycia archeologiczne dostarczają niepodważalnych dowodów świadczących o wykorzystywaniu konopi przez ludzi, są to pozostałości nasion, fragmenty włókien i wytwarzanych z nich tkanin, odciski włókien na glinianych naczyniach (19, 23), a także pozostałości pyłków, które z racji podobieństwa morfologicznego do pyłków chmielu mogą stanowić problem przy dokładnej interpretacji znalezisk archeologicznych. Trudno też określić, czy znalezione pyłki świadczą o lokalnej uprawie konopi, czy wskazują jedynie na lokalizację zbiorników roszeniowych (24). Zdecydowaną większość pozostałości włókien konopnych (strzępki sznurków, skrawki materiałów, papier) odkryto w różnych miejscach na terenie Chin. Wydobyto je również z osadów jeziornych kontynentu europejskiego w postaci luźnych włókien (25). Charakterystyczne nasiona konopi, znacznie łatwiejsze do identyfikacji, niejednokrotnie znajdowano w miejscach wykopalisk archeologicznych, głównie na terenie kontynentalnej Europy (26).

Konopie rozpoczęto uprawiać prawdopodobnie w północno-wschodniej Azji około 6 tys. lat temu (19, 27), a głównym ośrodkiem udomowienia konopi są tereny współczesnych północnych Chin (28).

Pierwsze zapisane dowody o wykorzystaniu konopi jako środka leczniczego pochodzą sprzed 5 tys. lat (10, 29), kiedy wykorzystywano je m.in. w malarii, zaparciach, bólach mięśni, a także u dzieci w chorobach i bólach różnego pochodzenia. Dane archeologiczne wskazują, że stosowano je w lecznictwie około 4 tys. lat p.n.e. (30-32).

Inni autorzy podają, że konopie stosowano w celach terapeutycznych, religijnych lub relaksacyjnych (20) około 2900-2737 p.n.e. (33). Daty te są zgodne z kompendium chińskich ziół leczniczych, opracowanym przez ówcześnie panującego Cesarza Chin Shen Nung, zawierającym prawdopodobnie pierwszy opis zastosowania konopi w medycynie (28, 29).

Powszechnie używanym systemem klasyfikacji odmian konopi jest chemotyp, czyli zawartość charakterystycznych kannabinoidów; są to Δ⁹THC (tetrahydrokannabinol) o działaniu psychoaktywnym i jego antagonista kannabidiol – CBD, bądź stosunek zawartości wspomnianych wyżej związków (34). System ten wyróżnia trzy kategorie konopi: I – narkotyczne, II – pośrednie, III – włókniste (przemysłowe). Odmiany wykorzystywane w przemyśle włókienniczym lub w produkcji nasiennej należą do Cannabis sativa L. var. sativa, podczas gdy przeznaczone do pozyskiwania odurzających środków – marihuany, zalicza się do Cannabis sativa L. var. indica (31, 35). Podstawą precyzyjnego rozróżnienia poszczególnych typów konopi jest zawartość w nich Δ⁹THC (tab. 1).

W literaturze spotyka się również podział według proporcji kannabinoidów (PC), który oblicza się na podstawie wzoru: PC = (CBN% + Δ⁹THC%) / CBD% (36). Jeżeli PC jest mniejsze od jedności, konopie należą do typu włóknistego, natomiast jeżeli większe – do typu narkotycznego. Biorąc pod uwagę to kryterium, należy dodatkowo oznaczyć kolejny kannabinoid, mianowicie CBN (kannabinol). Ten podział jest jednak mniej precyzyjny, ponieważ nie wyszczególnia typu pośredniego, który również występuje. Aby precyzyjnie ustalić pochodzenie geograficzne rośliny należy posłużyć się metodami biochemicznymi, w tym analizami markerów DNA poszczególnych genotypów (35).