Hormonalna Terapia Zastępcza (HRT) jest przedmiotem zainteresowania lekarzy wielu specjalności oraz kobiet w okresie około- i pomenopauzalnym, ale wciąż brak jednoznacznych wskazań do jej stosowania. Substytucja hormonalna ma wiele niezaprzeczalnych zalet, choć nie jest pozbawiona pułapek zdrowotnych, związanych z wiekiem i chorobami dodatkowymi osób ją przyjmujących. Dotychczasowa wiedza o zaletach i wadach HRT była oparta na badaniach obserwacyjnych. Obecnie, w Stanach Zjednoczonych i 14 krajach świata, prowadzone są dwa duże badania randomizowane, których wyniki będą znane za kilka lat. Ostatnio opublikowano prace, które rzuciły nowe światło na ten ważki problem terapeutyczny.

Celem pracy jest przedstawienie najnowszych danych na temat wpływu Hormonalnej Terapii Zastępczej na poszczególne układy i narządy, oraz wskazań do stosowania tych środków w różnych grupach kobiet.

Estrogeny są najskuteczniejszym sposobem łagodzenia objawów klimakterycznych (uderzenia gorąca, poty nocne, tachykardia, zawroty głowy) oraz dolegliwości ze strony narządów moczowo-płciowych, związanych z atrofią nabłonka (1, 2).

Ponadto, hamują rozwój osteoporozy i związanych z nią powikłań. Zwiększają gęstość kości w mechanizmie hamowania resorpcji zwrotnej wapnia. Zmniejszają ryzyko złamań patologicznych kości. Wpływ estrogenów na kości utrzymuje się tylko podczas przyjmowania hormonu, dlatego substytucja w okresie perimenopauzalnym nie zmniejsza odsetka złamań kości w wieku starczym (1, 3, 4, 5).

Entuzjazm odnośnie stosowania HRT wynikał w dużym stopniu z jej wpływu na układ krążenia. W ponad 40 publikacjach przedstawiano korzystny efekt substytucji hormonalnej w postaci obniżenia ryzyka choroby wieńcowej o 35-50% w stosunku do osób nie przyjmujących estrogenów (5). Jednak wyniki ostatnio opublikowanych badań randomizowanych nie potwierdzają korzystnego wpływu HRT w zapobieganiu chorobom układu krążenia, a nawet dowodzą, że w niektórych przypadkach to ryzyko może być zwiększone (1, 5). Dotychczas wiadomo było, że mechanizm protekcyjnego działania estrogenów na serce polega na obniżeniu poziomu lipoprotein niskiej gęstości LDL i całkowitego cholesterolu oraz podwyższeniu poziomu lipoprotein wysokiej gęstości HDL, a także na poprawie funkcji śródbłonka naczyń. Progestageny znoszą częściowo korzystny wpływ estrogenów na profil lipidowy krwi (6). Dziś wiadomo także, że estrogeny podwyższają poziom trójglicerydów w surowicy krwi, aktywują krzepnięcie przez podwyższenie poziomu VII czynnika krzepnięcia, podwyższają poziom protrombiny i fibrynopeptydu A oraz białka C-reaktywnego – markera zapalenia, który zwiększa ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych (5). Badania randomizowane, przeprowadzone u kobiet z rozpoznaną chorobą wieńcową, nie potwierdziły korzystnego wpływu HRT na układ sercowo-naczyniowy (7), a nawet wykazały wzrost częstości incydentów sercowo-naczyniowych u osób przyjmujących hormony, w ciągu pierwszego roku terapii. HRT może być korzystna dla kobiet z podwyższonym poziomem lipoprotein, natomiast nie jest wskazana u kobiet z nadciśnieniem tętniczym (5). Nie jest jasne, czy HRT zapobiega powstaniu choroby wieńcowej u osób zdrowych, jednak w niektórych badaniach stwierdzono niewielki wzrost częstości zawałów, udarów mózgu i zatorowości płucnej w ciągu pierwszego lub dwóch pierwszych lat stosowania HRT w stosunku do grupy kontrolnej (5). Nie znaczy to, że kobiety, które stosują HRT przez okres dłuższy, niż 2 lata, z przyczyn innych, niż choroba wieńcowa, muszą przerwać terapię.

HRT zwiększa ryzyko choroby zakrzepowo-zatorowej (1, 5, 8).

Estrogeny zwiększają ryzyko rozwoju raka błony śluzowej trzonu macicy, ale u kobiet z zachowanym narządem rodnym, dołączenie progestagenów do estrogenów, eliminuje to ryzyko i w praktyce nie stanowi problemu klinicznego (1, 2, 5, 6).

Ryzyko rozwoju raka piersi wskutek stosowania HRT jest większe, niż początkowo sądzono (1, 6). Odnosi się do kobiet aktualnie stosujących hormony i tych, które niedawno skończyły terapię. Ryzyko rośnie z czasem stosowania hormonów, jest istotnie duże po terapii trwającej ponad 5 lat (ryzyko względne 1,4), a spada w ciągu następnych 5 lat od ich odstawienia. Progestageny w połączeniu z estrogenami zwiększają ryzyko rozwoju raka piersi, gdyż stanowią dodatkowy czynnik zwiększający proliferację komórek gruczołu piersiowego, co może sprzyjać przemianie nowotworowej (1, 2). Nie zaleca się stosowania HRT u kobiet zdrowych, z wywiadem raka sutka w rodzinie oraz z defektem w genach BRCA1 i BRCA2 (5).