Zespół Evansa (ang. Evans syndrome – ES) jest rzadką chorobą autoimmunologiczną charakteryzującą się zaburzeniami hematologicznymi. W zespole tym równocześnie występują małopłytkowość immunologiczna (ang. immune thrombocytopenia – ITP), niedokrwistość autoimmunohemolityczna (ang. autoimmune haemolytic anaemia – AIHA) oraz rzadziej neutropenia, związana z obecnością przeciwciał przeciwgranulocytarnych (1, 2).

Zespół Evansa występuje u około 7% pacjentów z AIHA i około 2% pacjentów z ITP. Ma przewlekły i nawracający przebieg, niejednokrotnie wymaga długotrwałego leczenia immunosupresyjnego. Schorzenie to występuje w postaci pierwotnej (idiopatyczne) lub wtórnej, często powiązane jest z innymi chorobami, takimi jak toczeń rumieniowaty układowy (ang. systemic lupus erythematosus – SLE), autoimmunologiczny zespół limfoproliferacyjny (ang. autoimmune lymphoproliferative syndrome – ALPS), pospolity zmienny niedobór odporności (ang. common variable immunodeficiency – CVID) i zespół nabytego niedoboru odporności (tab. 1) (1-6).

Ze względu na rzadkie występowanie choroby, leczenie stosowane w ES jest w większości przypadków takie samo jak w izolowanych cytopeniach (6-9). Podstawą terapii są kortykosteroidy i immunoglobuliny we wlewach dożylnych. Gdy nie ma poprawy, do leczenia dołącza się rytuksymab. W wybranych przypadkach konieczne jest wykonanie splenektomii. Dzięki stosowanym terapiom stopniowo zwiększa się przeżywalność chorych z zespołem Evansa, natomiast śmiertelność pozostaje wyższa niż w przypadku izolowanych cytopenii (1-4).

Zespół Evansa po raz pierwszy został opisany w 1949 roku przez Evansa i Duena, którzy powiązali występowanie małopłytkowości autoimmunologicznej i/lub neutropenii u pacjentów z rozpoznaną niedokrwistością autoimmunohemolityczną.

Natomiast pierwsze przypadki pediatryczne zostały opisane w 1980 roku przez zespół lekarzy z Children’s Research Hospital. W grupie 164 dzieci z ITP i 15 z AIHA, w 11 przypadkach rozpoznano ES, w tym w 7 idiopatyczny. Neutropenia wystąpiła u 4 z nich. U dzieci z ES choroba miała przewlekły i nawrotowy charakter, w przeciwieństwie do przebiegu choroby u dzieci z ITP lub AIHA. W leczeniu stosowano kortykosteroidy, leki immunosupresyjne i splenektomię z niezadowalającym efektem (4).

W 1997 roku Mathew i wsp. jako pierwsi opublikowali badanie chorych z ES leczonych w Stanach Zjednoczonych. Analizie poddano 42 dzieci, młodzieży i młodych dorosłych. U 32 pacjentów jako pierwsza występowała małopłytkowość. Niedokrwistość autoimmunohemolityczną rozpoznano u 28 dzieci, natomiast neutropenię u 10 pacjentów. W 6 przypadkach stwierdzono pancytopenię. W leczeniu stosowano średnio 5 (zakres od 0 do 12) różnych terapii. Prawie u wszystkich pacjentów stosowano kortykosteroidy i immunoglobuliny dożylne (ang. intravenous immunoglobulin – IVIG). U 35,7% chorych konieczne było wykonanie splenektomii. Przebieg kliniczny choroby charakteryzował się nawrotami. Średnia długość obserwacji wynosiła 3 lata. W tym czasie 3 pacjentów zmarło, u 20 chorych nadal konieczne było kontynuowanie leczenia. Pięcioro dzieci z przewlekłą postacią choroby nie wymagało leczenia. Bez żadnych objawów choroby było 14 chorych (4).

Badanie Mannering i wsp. było prowadzone w Danii. Obejmowało 159 dzieci poniżej 13. roku życia leczonych w latach 1981-2015 z rozpoznaniem izolowanej cytopenii autoimmunologicznej. W tej grupie u 21 chorych stwierdzono zespół Evansa, co stanowiło 11,7% izolowanej postaci AIHA i 0,7% izolowanej ITP. Średni wiek dziecka w chwili rozpoznania wynosił 4,7 roku (3-6). Współczynnik ryzyka zgonu był w przypadku tych pacjentów 22-krotnie wyższy w porównaniu z dziećmi z populacji ogólnej, a także podwyższony w porównaniu z chorymi z AIHA i ITP (5).

Kolejną analizę przeprowadzono we Francji. Badaną grupę stanowiło 156 dzieci, które chorowały w latach 1981-2014. Średni wiek dziecka w momencie rozpoznania wynosił 5,4 roku (0,2-17,2). Częstość zachorowań w stosunku do płci wskazywała na przewagę chłopców – 1,5-2:1, w przeciwieństwie do innych chorób z autoagresji, które z reguły częściej występują u dziewcząt. U 46% pacjentów niedokrwistość autoimmunohemolityczna i małopłytkowość immunologiczna wystąpiły jednocześnie. Małopłytkowość była pierwszym objawem u 29% chorych, a niedokrwistość u 25%, ze średnim opóźnieniem 2,4 roku (0,1-16,3) (6). Przeżycie 5-letnie bez nawrotów ITP i AIHA wyniosło odpowiednio 25 i 61%. Ogółem 69% dzieci wymagało zastosowania drugiej linii leczenia. Zmarło 15 pacjentów, co stanowi około 10% (średni wiek 14,3 roku) (6). Częstość występowania wtórnych ES jest u dzieci trudna do oceny. W kohorcie francuskiej tylko 30% przypadków ES uznano za pierwotne. W 10% były one wtórne do innych chorób, m.in. SLE (8,3%) lub ALPS (3,2%). W związku z tym uznano, że u 60% dzieci zespół Evansa mógł mieć bliżej nieokreślone podłoże genetyczne. W przeciwieństwie do chorych dorosłych, u dzieci z zespołem Evansa należy brać również pod uwagę współistnienie pierwotnego niedoboru odporności. W badanej grupie nie obserwowano nowotworów wywodzących się z układu krwiotwórczego. Natomiast w badaniu duńskim stwierdzono występowanie takiej zależności u 19% pacjentów (4/21 przypadków) (5).