*Magdalena Smoleń-Kowalska
Stymulacja rozwoju psychoruchowego dziecka w wieku niemowlęcym z zaburzeniem ośrodkowej koordynacji nerwowej – badanie własne
Stimulation of psychomotor development of a child in infancy with impaired central nervous coordination – own research
Zespół Szkół Nr 2 im. Sybiraków, Nowy Sącz
Summary
Introduction. Central Nerve Coordination Disorder is a very broad term. It hides all sorts of abnormalities that can be seen in babies. They are distinguished by the fact that they constitute a kind of deviation in the child's natural, spontaneous reflexes, motor and postural responses. There are three main groups within Central Nerve Coordination Disorder, depending on the severity of symptoms: light, medium and severe. The brain in infancy and early childhood is very plastic, it has compensation possibilities, which makes it easier to eliminate certain abnormalities. In children with OCD, it is extremely important to implement appropriate physiotherapy or rehabilitation as soon as possible.
Aim. The aim of this study is to describe, based on the subject literature, the development of an infant with central nervous coordination disorder and to present a therapy plan supporting the psychomotor development of a child.
Material and methods. The work includes a case study, pregnancy and perinatal interview, research on psychosocial development of an infant with mild central nervous coordination disorder, a treatment plan and final examinations. In my research paper, I placed photos from the family archive showing the baby in various positions. In my work, I posed the following research questions, which constitute the content of the research problem I am considering: 1. Should an infant with mild OCD be provided with therapy supporting proper psychomotor development? 2. Do motor exercises stimulate the psychomotor development of an infant in the first year of life?
The following working hypotheses are an attempt to answer the above research questions, which will be subjected to empirical verification on the basis of an analysis of the psychomotor development of a child with mild OCD: 1. an infant with mild OCD should be under the care and control of specialists, 2. proper exercises stimulate the psychomotor development of a child with mild OCD and lead to the withdrawal of central nervous coordination disorders.
Results. Early stimulation improves the child’s functioning on many levels, giving him a chance for fuller development. In many situations, it also prevents or reduces the extent of the child’s disability.
Conclusions. It becomes crucial to diagnose central nervous coordination disorders early and to start improving the psychomotor development of the child as soon as possible.
Wstęp
Narodziny oczekiwanego dziecka są wielką radością dla rodziców i jego najbliższych. Każdy pragnie, aby jego dziecko było zdrowe. Marzy o jego przyszłości, zastanawia się, kim będzie, kiedy dorośnie. Z zapartym tchem obserwujemy rozwój dziecka. Każdego dnia staje się ono coraz bardziej samodzielne, a jednocześnie tak bardzo zależne od nas. Szybko się uczy, osiąga kolejne umiejętności. Z fascynacją patrzymy na dziecko, gdy wyciąga po raz pierwszy rączki do zabawki, gdy przewraca się na brzuszek, podciąga się do interesującego go przedmiotu. Ogromną radość sprawia nam pierwszy uśmiech dziecka, pierwsze wypowiadane przez niego głoski, sylaby, a w końcu tak bardzo oczekiwane słowa: „mama”, „tata”. Pierwszy rok życia dziecka to okres jego intensywnego rozwoju. Specjaliści zwracają jednak uwagę, iż „nie wystarczy wiedza o okresach pojawiania się nowych umiejętności – ważna jest znajomość sposobu ich zdobywania oraz jakość realizowanych przez dziecko zadań ruchowych” (1). Sama analiza ilościowa rozwoju dziecka może dawać nam złudne wrażenie rozwoju prawidłowego. Dwumiesięczne dziecko powinno na krótką chwilę w pozycji pronacyjnej, czyli na brzuszku, unieść głowę nad podłoże. Zdarzają się dzieci, które potrafią to zrobić, jednak wykonują to nieprawidłowo, unosząc na przykład miednicę i kończyny dolne. Ważny jest sposób wykonania danej czynności przez dziecko, a nie tylko sama badana umiejętność.
Vaclav Vojta (1917-2000) – czeski neurolog dziecięcy – opisał prawidłowe wzorce ruchu każdej czynności niemowlęcia. Zdrowe dzieci same są w stanie wykonać te czynności, ponieważ są one zapisane genetycznie. Jednakże są dzieci, które z różnych przyczyn nie potrafią wykonać danego ruchu prawidłowo. U niektórych z nich wystarczą celowe i świadome zabawy rodziców, zapewnienie im prawidłowej postawy, u innych należy zastosować ćwiczenia. W okresie tym należy wykorzystać plastyczność mózgu pozwalającą utorować nowe drogi nerwowe. Nie należy pozostawiać niemowlęcia z niewłaściwie wykonywaną przez niego czynnością. Rozwój jest ciągiem następujących po sobie doświadczeń sensomotorycznych. Niektóre skoliozy, wady postawy, płaskostopie mają ścisły związek z zaburzeniami neurorozwojowymi pojawiającymi się już w pierwszym roku życia. Nierehabilitowana asymetria skutkuje tym, iż dziecko chwyta zabawkę jedną rączką. Pojawia się problem z prawidłowym podporem na brzuchu. Obracając się z pleców na brzuch, wykonuje ten obrót tylko w jedną stronę. Zamiast prawidłowego raczkowania pojawia się raczkowanie z nieprawidłowym asymetrycznym ustawieniem miednicy oraz kończyn dolnych lub przesuwanie się do przodu w pozycji siedzącej na jednym pośladku. Skutki braku rehabilitacji mogą sięgać nawet w dalszą przyszłość dziecka, powodując nieprawidłową postawę i szereg innych zaburzeń.
Opóźnienie rozwoju ruchowego lub jego nieprawidłowy przebieg pogarszają możliwości poznawcze dziecka. „Jeśli skutecznie ułatwimy dziecku rozwój jego motoryki spontanicznej, efektem będzie także lepszy rozwój psychiczny i bardziej wyrównany rozwój emocjonalny, (…) istnieje ścisła zależność stopniowego rozwoju funkcji psychicznych i poznawczych od możliwości ruchowych niemowląt” (2).
Cel pracy
Niniejsza praca zajmuje się opisem indywidualnego przypadku niemowlęcia z zaburzeniami ośrodkowej koordynacji nerwowej (ZOKN). Rozwój Gabrysi będziemy śledzić od 3. do końca 11. miesiąca życia.
Materiał i metody
Wywiad ciążowy i okołoporodowy
Gabrysia jest pierwszym dzieckiem w rodzinie. Urodzona została w 38. Hbd. Do 28. Hbd ciąża przebiegała prawidłowo (mama czuła się dobrze, nie chorowała, wyniki wszystkich badań prawidłowe – morfologia, USG). W maju 2013 roku (w 28. Hbd) w wyniku silnego stresu spowodowanego śmiercią bliskiej osoby z rodziny trafiła do szpitala z zagrożeniem porodem przedwczesnym. Zostało zastosowane leczenie zachowawcze z podaniem leków: Ampicyliny, Dexavenu, Fenoterolu, No-spy, Luteiny, Nystatyny. Należy nadmienić, że 31 października 2013 roku Fenoterol został wycofany z obrotu w Polsce, ponieważ korzyści z jego stosowania nie przeważały nad ryzykiem. Lek miał za zadanie powstrzymywać skurcze macicy, tj. wyciszać przedwczesną akcję porodową. Po kilku dniach spędzonych w szpitalu pacjentka w stanie ogólnym dobrym została wypisana do domu. W 35. tygodniu ciąży trafiła do szpitala z powodu bólu głowy i podwyższonego ciśnienia tętniczego. Przeprowadzone badania stwierdziły u pacjentki gestozę, czyli zatrucie ciążowe, które występuje zazwyczaj w drugiej połowie ciąży, u kobiet rodzących po raz pierwszy. Do głównych objawów gestozy należą: obrzęki ciała, zaburzenia widzenia, nadciśnienie tętnicze oraz białkomocz. Przeprowadzono badania oraz wdrożono leczenie obniżające ciśnienie krwi. 19 lipca w 38. Hdb na świat przyszła Gabrysia. Dziewczynka urodziła się siłami natury. Poród trwał 5 godzin. Stan noworodka oceniono w skali Apgar na 10 punktów. Waga dziewczynki wynosiła 3100 g, długość ciała 56 cm, obwód głowy 33 cm, obwód klatki piersiowej 33 cm. Poziom bilirubiny w normie. Przeprowadzone przesiewowe badania słuchu dały wynik prawidłowy. W 2. dobie życia mama z dzieckiem zostali wypisani do domu.
Badania początkowe rozwoju psychospołecznego dziewczynki w poszczególnych miesiącach życia
Po ukończeniu przez dziewczynkę 3. miesiąca życia mama zwróciła się do lekarza pediatry – specjalisty rehabilitacji medycznej – z prośbą o ocenę rozwoju psychoruchowego. Zaniepokoił ją asymetryczny podpór na przedramionach i „przenoszenie” prawego przedramienia do tyłu podczas leżenia na brzuchu. W leżeniu na boku dziewczynka zbyt mocno odchylała głowę to tyłu. Asymetria była również widoczna w ułożeniu główki, którą Gabrysia skręcała w lewą stronę. W wyniku badania kinezjologicznego u dziewczynki stwierdzono występowanie zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej w stopniu lekkim. Spośród 7 prób reakcji ułożeniowych 5 było prawidłowych. W reakcji trakcyjnej miednica ułożona była skośnie po stronie prawej, natomiast w zawieszeniu według Peipert-Isbert wystąpiła retrakcja ramion. Kolejne badanie wykonane w styczniu 2014 roku (skończone 6 miesięcy) – 3 reakcje były prawidłowe.
Wyniki
Ocena odruchów ze sfery orofacjalnej oraz umiejętności istotnych dla rozwoju mowy
3. miesiąc życia
Tabela 1 przedstawia odruchy, rozwój mowy, zachowania społeczne i percepcję w 3. miesiącu życia dziewczynki. Już od narodzin kształtowane są wzorce zachowań artykulacyjnych. Na tym początkowym etapie wpływ na nie ma sposób karmienia noworodka. „Wyłącznie naturalne karmienie zapewnia kształtowanie się prawidłowej bazy artykulacyjnej, tzn. spoczynkowego ułożenia narządów mowy warunkujących właściwe czynności oddechowe i artykulacyjne” (3). Dziewczynka od urodzenia karmiona była wyłącznie piersią na żądanie. Na próby podania smoczka lub mleka mamy z butelki reagowała negatywnie. W czasie karmienia język całą powierzchnią przyciskał brodawkę do podniebienia. Żuchwa unosiła się w płaszczyźnie poprzedniej i ku górze. Mięsień okrężny warg obejmował całą brodawkę. Dziewczynka oddychała spokojnie przez nos, nie wypuszczając brodawki z ust. Ssanie było aktywne i rytmiczne, wciąganie i przełykanie pokarmu z jednoczesną kontrolą wdechu i wydechu.
Tab. 1. Odruchy, rozwój mowy, zachowania społeczne i percepcja w 3. miesiącu życia dziewczynki
| ODRUCHY | JEST + / BRAK- | UWAGI |
| odruch otwierania ust | + | |
| odruch ssania | + | |
| odruch szukania | + | |
| odruch wymiotny | + | |
| odruch kąsania | - | |
| odruch ryjkowy | + | |
| odruch akustyczno-twarzowy | + | |
| odruch optyczno-twarzowy | + | |
| ROZWÓJ MOWY | | |
| łańcuchy głoski [rrr] gardłowego | - | |
| śmiech głośny na wdechu i wydechu | + | |
| przełom między głużeniem a gaworzeniem: rozwój formacji dźwiękowych samogłoskowych i spółgłoskowych przypominających sylaby (repetycje głuszenia, rytmiczność) | + | |
| krzyk przed posiłkiem zamiast płaczu | + | |
| dźwięki związane z mlaskaniem, klaskaniem (ruch języka ku podniebieniu) | - | |
| ZACHOWANIA SPOŁECZNE | | |
| pojawia się uśmiech społeczny | + | |
| PERCEPCJA | | |
| wodzi oczami za czerwoną zabawką od jednego do drugiego kąta oka | + | |
6. miesiąc życia
Tabela 2 przedstawia odruchy, rozwój mowy, zachowania społeczne i percepcję w 6. miesiącu życia dziewczynki.
Tab. 2. Odruchy, rozwój mowy, zachowania społeczne i percepcja w 6. miesiącu życia dziewczynki
| ODRUCHY | JEST + / BRAK- | UWAGI |
| odruch ssania | + | |
| odruch wymiotny | + | |
| odruch kąsania (do 4-8 m.) | + | |
| odruch żucia | + | |
| odruch akustyczno-twarzowy | + | |
| odruch optyczno-twarzowy | + | |
| ROZWÓJ MOWY | | |
| gaworzenie: wyraźne, rytmiczne łańcuchy sylabowe (gaworzenie samonaśladowcze) | + | |
| dźwięki [p], [g] | - | |
| dźwięki związane ze stresem | + | |
| dźwięki związane z negacją [ne] | + | |
| ZACHOWANIA SPOŁECZNE | | |
| odróżnia osoby znajome od obcych | + | |
| PERCEPCJA | | |
| szuka wzrokiem przedmiotu, który mu upadł | + | |
| ogląda przedmioty w trakcie manipulowania nimi | + | |
Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa (MFDR) to uznawana na całym świecie, ugruntowana metoda wczesnej diagnostyki stosowana do wieloaspektowej oceny rozwoju psychoruchowego dzieci w wieku od 1. miesiąca do 6. roku życia.
Metoda ta została opracowana w Niemczech przez profesora Theodora Hellbrügge’a w Monachium. Głównym celem Monachijskiej Funkcjonalnej Diagnostyki Rozwojowej jest kompleksowa ocena rozwoju psychoruchowego dziecka, dzięki której możliwe jest wczesne wykrywanie ewentualnych zaburzeń m.in. w zakresie percepcji, rozwoju mowy, kontaktów społecznych oraz funkcji ruchowych. Diagnostyka monachijska jest podstawą do podjęcia odpowiednich działań terapeutycznych. „Jest w stanie utworzyć ramy zarówno diagnostyczne, jak i terapeutyczne dla leczenia specjalistycznego, (…) umożliwia skoordynowanie i dostrojenie tych działów terapeutycznych w ramach i pod kątem rozwoju dziecka” (4).
Pierwsze badanie Monachijską Funkcjonalną Diagnostyką Rozwojową (MFDR) odbyło się 20.10.2013 roku (tab. 3), gdy Gabrysia skończyła 3 miesiące. Wiek raczkowania jest na drugim miesiącu życia. Nie potrafiła wówczas wykonać zadań przyporządkowanych miesiącu trzeciemu. Na miesiąc trzeci przypadają 4 zadania:
• niemowlę unosi głowę pod kątem 45°-90°,
• utrzymuje głowę w górze przez co najmniej 1 minutę,
• podpiera się na obu przedramionach,
• biodra ma przeważnie miarowo wyprostowane.
Tab. 3. Profile rozwojowe Gabrysi w wieku 3 i 6 miesięcy. Badanie Monachijską Funkcjonalną Diagnostyką Rozwojową
Gabrysia nie potrafiła podeprzeć się symetrycznie na obu przedramionach, prawe przedramię cofała. W ułożeniu bioder zaznaczała się lekka asymetria.
Kolejne badanie MFDR miało miejsce po ukończeniu przez dziewczynkę 6. miesiąca życia. Wiek siadania oraz wiek percepcji nieznacznie wyprzedza wiek rozwojowy. Opóźnienie w rozwoju obserwujemy w wieku raczkowania, który w 6. miesiącu życia pozostaje na etapie 5 miesięcy. Pojawiło się nieprawidłowe ułożenie stopy lewej, która miała tendencję do ustawienia skośnego. W czasie czworakowania lewa dłoń była zrotowana wewnętrznie. Kolana były ułożone szeroko, lewy bark obniżony. Dziewczynka siadała miednicą na podłodze, ze stopami ułożonymi w kształt litery „W”.
Indywidualny program terapeutyczny dziecka z ZOKN w stopniu lekkim
Konstruując program terapeutyczny dla Gabrysi, opierałam się na Wrocławskim Modelu Usprawniania dzieci z zaburzeniami rozwoju psychomotorycznego, dostosowując go do potrzeb i możliwości niemowlęcia. Podstawą tego programu jest znajomość rozpoznawania zaburzonych etapów rozwoju psychoruchowego niemowląt od urodzenia. „Rehabilitacja rozwojowa obejmuje wczesną diagnostykę i stymulowanie zaburzonych sfer rozwoju dziecka już w niemowlęctwie, aby wykorzystać możliwości kompensacyjne rozwijającego i dojrzewającego mózgu, wynikające z jego plastyczności” (5). Ramowy program Wrocławskiego Modelu Usprawniania opiera się na:
1. Pomocy w kształtowaniu więzi emocjonalnych w rodzinie.
2. Wczesnej diagnostyce i terapii psychomotorycznej:
• wad rozwojowych,
• zaburzeń rozwoju postawy i lokomocji,
• zaburzeń w pracy zmysłów (wzroku, słuchu, równowagi),
• poziomu funkcjonowania aparatu artykulacyjnego.
3. Terapii farmakologicznej.
4. Fizykoterapii.
5. Określeniu poziomu dojrzałości społecznej i samodzielności.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Gogola A, Matyja M: Edukacja sensomotoryczna niemowląt. Akademia Wychowania Fizycznego, Katowice 2011: 12.
2. Banaszek G: Rozwój niemowląt i jego zaburzenia a rehabilitacja metodą Vojty. a-medica press, Bielsko-Biała 2004: 16.
3. Stecko E: Logopedia małego dziecka. Wydawnictwo ES, Legionowo 2013: 11.
4. Hellbrugge T, Lajosi F, Menara D et al.: Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa. Pierwszy rok życia. Promyk Słońca, Kraków 1994: 188.
5. Machoś M: Diagnoza neurologopedyczna niemowlęcia od 0-12 miesiąca. Wydawnictwo Ergo-Sum, Bytom 2011.
6. Sadowska L, Dziewulski M: Neurofizjologiczne podstawy diagnostyki i terapii dzieci z zaburzeniami rozwojowymi. WSM, Warszawa 2012: 111, 136, 143, 147, 153.
7. Masgutowa S, Kowal J, Mazur G, Masgutow D: Neurokinezjologiczna Terapia Taktylna dr Świetlany Masgutowej. Metoda pracy z dziećmi i dorosłymi z wyzwaniami w psychoruchowym rozwoju. Międzynarodowy Instytut Neurokinezjologii Rozwoju Ruchowego i Integracji Odruchów 2005: 23, 24.
8. Kaczara J: Masaż niemowlęcia. Astrum, Wrocław 2006.
9. Hannaford C: Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł. Medyk, Warszawa 1998: 156.
10. Sekułowicz M, Kruk-Lasocka J, Kulmatycki L (red.): Psychomotoryka, ruch pełen znaczenia. Wydawnictwo Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław 2008: 21.
11. Kaczan T, Śmigiel R: Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju dzieci z chorobami genetycznymi. Impuls, Kraków 2012: 147, 148, 189.
12. Masgutowa S, Regner A: Rozwój mowy dziecka w świetle integracji sensomotorycznej. Continuo, Wrocław 2009: 17.
