Ginekologia (z gr. gyne – „kobieta”) jest nauką zajmującą się rozpoznawaniem i leczeniem chorób układu rodnego kobiety. W szerszym rozumieniu tej dyscypliny medycznej jest to nauka zajmująca się ogólnie pojętym zdrowiem kobiety, z uwzględnieniem działań profilaktycznych. Ginekologię jako dziedzinę wiedzy określa się często mianem „choroby kobiece”. Oddaje to specyfikę wynikającą z odrębności anatomicznej i fizjologii płci. Ginekologia wieku rozwojowego, zwana ginekologią dziecięcą i dziewczęcą, wyodrębniła się z ginekologii ogólnej ze względu na odmienności w fizjologii i patologii narządów płciowych pacjentek w wieku rozwojowym. Ginekologia wieku rozwojowego zajmuje się pacjentkami od okresu noworodkowego aż do osiągnięcia dojrzałości (1-10).

Dziewczęta z zaburzeniami ginekologicznymi stanowią ok. 10% pacjentek poradni ginekologicznych. Wartość ta wskazuje na konieczność objęcia dziewcząt wysokospecja- listyczną opieką ginekologiczną, szczególnie uwzględniając znaczenie postępowania profilaktycznego tej dziedziny ginekologii.

Od urodzenia dziewczynki należy zadbać o jej zdrowie jako przyszłej matki.

Działania w tym zakresie to:

– nauczenie właściwej higieny osobistej,

– uprzedzenie dziewcząt o możliwości wystąpienia pierwszej miesiączki, nauczenie właściwej higieny w tym okresie,

– nauczenie wszystkich dziewcząt, które miesiączkują, samoobserwacji cyklu i dokumentowania jego przebiegu w osobistym kalendarzyku,

– zachęcanie dziewcząt do systematycznej aktywności ruchowej, nie tylko ze względu na jej rozwój, ale także na działanie przeciwbólowe w bolesnych miesiączkach,

– dbałość o racjonalne żywienie – zapewnienie jej owoców, warzyw, mleka i jego przetworów ze względu na zwiększone zapotrzebowanie w okresie dojrzewania na pełnowartościowe białko, witaminy i mikroelementy.

U kobiet i dziewcząt nierzadko, zwłaszcza przy spadku odporności, dochodzi do stanów zapalnych, w tym infekcji grzybiczych, co klinicznie objawia się: świądem, pieczeniem, dyskomfortem, upławami; szczególnym problemem są choroby przenoszone drogą płciową – ważne są tu działania promujące zdrowie, szeroko pojęta profilaktyka.

W profilaktyce stanów zapalnych narządów płciowych kobiety dużą rolę odgrywają właściwa dieta i higiena. W aspekcie higienicznym znaczenie mają:

– bawełniana i przewiewna bielizna,

– stosowanie środków do higieny intymnej,

– poprawne osuszanie narządów płciowych po myciu specjalnie przeznaczonym do tego ręcznikiem,

– częste zmiany wkładek higienicznych,

– spanie bez majtek dla stworzenia dostępu do świeżego powietrza,

– korzystając z toalety, podcieranie się od przodu do tyłu, nigdy odwrotnie,

– unikanie stresu, alkoholu i papierosów,

– dbałość o szczególną higienę współżycia seksualnego (przed stosunkiem i po nim wskazany dla obojga partnerów prysznic), po zbliżeniu seksualnym konieczność skorzystania z toalety, wypłukania ujścia cewki moczowej, właściwe podmywanie z użyciem preparatu probiotycznego,

– niewskazane jest stosowanie lubrykantów z gliceryną,

– dbałość o dietę bogatą w owoce i warzywa, picie dużej ilości wody,

– unikanie cukrów prostych i innych węglowodanów (różne węglowodany [proste i złożone] lub ich metabolity są substratem pokarmowym zarówno dla bakterii [dobrych i złych], jak i grzybów [np. polisacharydy: skrobia i glikogen, oligosacharydy jak sacharoza]). Dostępne w pożywieniu człowieka są jednak zwłaszcza cukry proste i skrobia jako polisacharyd, inne są konsumowane rzadko lub w niewielkich ilościach (celuloza, chityna, glikogen),

– stosowanie w diecie probiotyków, prebiotyków i synbiotyków (udowodniono korzystny wpływ na wiele funkcji organizmu), należą one do tzw. żywności funkcjonalnej (1, 4, 7-9). Według Functional Food Science in Europe (FUFOSE): „Żywność może być uznana za funkcjonalną, jeśli udowodniono jej korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu ponad efekt odżywczy. Wpływ ten polega na poprawie stanu zdrowia oraz samopoczucia lub zmniejszania ryzyka chorób. Żywność funkcjonalna musi przypominać swoją postacią żywność konwencjonalną i wykazywać korzystne działanie na organizm w ilościach, które oczekuje się, że będą normalnie spożywane z dietą – przy czym nie są to tabletki, kapsułki ani krople, ale część składowa prawidłowej diety” (cytatat z: Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2001 Aug;11(4 Suppl):20-3.Functional Food Science in Europe). Żywność funkcjonalna – w tym probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – ma duże znaczenie w działaniach prozdrowotnych.

Z punktu widzenia prawidłowej funkcji i profilaktyki zapaleń istotnym faktem jest, że narządy płciowe z krwi otrzymują produkty przemiany materii: tłuszcze, białka i właśnie wspomniane węglowodany. Z produktów przemiany materii otrzymywanych drogą naczyń krwionośnych produkowany jest śluz, konieczny dla właściwego nawilżenia pochwy. Niestety dominacja węglowodanów, zwłaszcza cukrów prostych, sprzyja rozwojowi nieprawidłowej flory pochwy – warunki stają się korzystne dla rozwoju grzybów drożdżopodobnych, istotne znaczenie ma prawidłowa dieta. W profilaktyce stanów zapalnych ważne jest stworzenie odpowiedniej bariery. Jak wspomniano, dla właściwej ochrony środowiska pochwy przed nadmiernym namnażaniem się chorobotwórczych mikroorganizmów, w tym grzybów drożdżopodobnych. Powinna być ona bogata w nieprzetworzone produkty spożywcze, a jednocześnie uboga w cukry, zwłaszcza proste, i tłuszcze. Szczególne znaczenie ma tu żywność naturalna, bez konserwantów, zawierająca produkty pełnoziarniste, takie jak: pieczywo żytnie lub orkiszowe, płatki owsiane, ciemny niełuskany ryż oraz ziemniaki; niesłodzone jogurty naturalne; chude mięso wołowe lub drobiowe, ryby oraz jaja, warzywa – najlepiej sezonowe, a także kiszone (ogórki i kapusta poddane fermentacji są naturalnym źródłem pałeczek kwasu mlekowego oraz witaminy C) i liściastych. Okazuje się, że w profilaktyce stanów zapalnych u kobiet i dziewcząt istotna też jest właściwa podaż wapnia. Do infekcji narządów płciowych częściej dochodzi w przypadkach niskiego stężenia wapnia w organizmie.

Źródłem wapnia są mleko i produkty mleczne, jak ser czy jogurt, ale także brokuły czy szpinak. Przy osłabieniu układu odpornościowego u kobiet i dziewcząt prawdopodobieństwo pojawienia się infekcji wzrasta. Dieta powinna być też wzbogacona w produkty zawierające witaminę C, zwłaszcza zaś cytrusy (owoce słodkie są źródłem cukrów prostych), co korzystnie wpływa na układ immunologiczny.

Wskazany jest także olej z oliwek, pestki dyni i słonecznika (zawierają dużo witamin A, B, C oraz minerałów: wapnia, magnezu, potasu, cynku, żelaza, selenu i manganu). Również one mają wpływ na układ odpornościowy. Znaczenie mają tu także: siemię lniane, czosnek i przyprawy, np. oregano, cynamon, szałwia czy goździki mają działanie grzybobójcze. Stwierdzono także znaczenie w diecie mineralnej wody niegazowanej, naturalnych soków warzywnych, a także herbatek ziołowych i owocowych.

Na rozwój grzybic wpływa też fakt, że cukry proste mają udział w powstawaniu alkoholu (powstaje on z połączenia cukru i drożdży). W utrzymaniu naturalnej równowagi flory bakteryjnej pomaga regularne przyjmowanie probiotyków, o czym wiedziało aż 90% badanych. Należy podkreślić, że naturalne probiotyki zawarte są w kefirach, jogurtach, serach, płatkach śniadaniowych, sokach. Z obserwacji klinicznych niska jest wiedza na temat profilaktyki, a niewiele osób wie, czym są probiotyki, prebiotyki czy synbiotyki (3, 8-11).