*Magdalena Smoleń-Kowalska
Rola odruchów prymitywnych i posturalnych u dziecka
The role of primitive and postural reflexes in the child
Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Summary
In this article I describe primitive and postural reflexes and their role and importance in development.
A child’s primitive reflexes develop already in the womb. They appear between 9 and 12 weeks after conception, but become fully mature much later. The development of technology has made it possible to observe the child’s development in the womb. Thanks to modern ultrasound examinations we can observe the child’s reflexes during prenatal life. A child coming into the world leaves an environment that fulfills his needs automatically.
Postural reflexes appear after birth, within the first year of a child’s life. They develop as the baby grows and acquires new skills. Their formation is mediated by the midbrain and the cerebral cortex. Postural reflexes are automatic reactions to maintain balance, stability and flexibility of the body. The article contains 7 photos of a little girl during examination her reflexes. The following article presents how to check individual reflexes, the time when they should occur and the time when they should disappear. Persistent reflex problems are not limited to childhood. If problems resulting from pathological primitive reflexes are not corrected in childhood, they will mature with the child. Difficulties can manifest themselves in many ways for example as school difficulties or emotional difficulties.
Key words: Moro reflex, tonic Tibia reflex (TOB), asymmetrical tonic cervical reflex (ATOS), symmetrical tonic cervical reflex (STOS), grasp (palm) reflex, sole reflex, search reflex, sucking reflex, Galant reflex, parachute reflex
Odruchy prymitywne u dziecka rozwijają się już w łonie matki. Pojawiają się między 9. a 12. tygodniem po zapłodnieniu, jednak pełną dojrzałość zyskują dużo później. Rozwój techniki pozwolił na obserwację rozwoju dziecka w łonie matki. Dzięki nowoczesnym badaniom ultrasonograficznym możemy obserwować odruchy u dziecka w życiu prenatalnym.
Odruch Moro to jeden z pierwszych odruchów prymitywnych, pojawia się między 9. a 12. tygodniem po zapłodnieniu. Między 10. i 11. tygodniem widoczny jest odruch chwytny dłoni, 11. i 12. tygodniem życia – toniczny odruch podeszwowy.
Otwarcie ust pojawia się około 9. tygodnia życia, w 11. tygodniu dziecko zwraca głowę w reakcji na stymulację zewnętrznych krawędzi ust. Zamknięcie ust oraz przełykanie obserwujemy pod koniec 3. miesiąca życia. Ruchy języka pojawiają się w 14. tygodniu życia, odruch krztuśny w 18., wysunięcie i ściągnięcie warg pomiędzy 20. a 22. tygodniem życia. Ruchy ssania rozwijają się między 20. a 24. tygodniem po zapłodnieniu. „Pojawienie się poszczególnych odruchów prymitywnych zwiastuje rozwój licznych połączeń w obrębie rozwijającego się układu nerwowego” (1).
Odruchy prymitywne występują tuż po urodzeniu. Ulegają wygaszaniu przez wyższe ośrodki rozwijającego się mózgu w ciągu pierwszego półrocza życia dziecka. Nigdy nie zanikają całkowicie, tylko są hamowane. W przypadku urazu, zniszczenia wyższych struktur mózgu bądź braku odruchów posturalnych mogę one zostać odblokowane. Powinny ulec zintegrowaniu w ciągu pierwszych 6 miesięcy. Ich obecność u starszego dziecka świadczy o patologii. Jednocześnie ich brak do 6. miesiąca również jest oznaką nieprawidłowości w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. Odruchy prymitywne pełnią bardzo ważną rolę. Pomagają przetrwać dziecku pierwsze II kwartały życia, zanim nie wykształcą się u niego powiązania pomiędzy wyższymi elementami mózgu. „Odruchy są mimowolnymi, stereotypowymi reakcjami na specyficzne bodźce nie pozostawiającymi miejsca na zróżnicowanie działania czy też możliwość swobodnego wyboru” (1). Są one korzystne w ciągu pierwszych 6 miesięcy, jednakże stają się negatywne, jeśli będą aktywne po czasie ich fizjologicznego występowania.
Odruchy posturalne pojawiają się po urodzeniu, w ciągu 1. roku życia dziecka. Przekształcają się wraz z jego rozwojem i nabywaniem przez niego nowych umiejętności. W ich powstawaniu pośredniczy śródmózgowie i kora mózgowa. Odruchy posturalne są to reakcje automatyczne służące zachowaniu równowagi, stabilności i elastyczności ciała.
Odruch Moro
W 1918 roku pediatra profesor Moro z Heidelbergu po raz pierwszy opisał zaobserwowany u noworodków odruch zaciskania. Występuje on po urodzeniu do ukończenia przez dziecko maksymalnie 6. miesiąca życia. Zarówno jego brak lub występowanie po okresie fizjologicznym świadczy o nieprawidłowościach. Brak tego odruchu może świadczyć o uszkodzeniu mózgu. Jego asymetria po urodzeniu może wskazywać na występowanie u dziecka złamania obojczyka lub porażenia Erba.
Przetrwały odruch jest traktowany jako opóźnienie dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego. Może powodować opóźnienia w stabilizacji kontroli głowy, umiejętności przyjmowania pozycji siedzącej w dowolny sposób lub zaburzenia emocjonalne. Odruch Moro jest jedynym odruchem mającym wielozmysłowe efektory. Najbardziej wrażliwy jest na stymulację układu przedsionkowego. „Badanie odruchu Moro zazwyczaj polega na umieszczeniu wewnętrznej strony dłoni badającego pod główką dziecka, a następnie obniżeniu główki tak, aby znalazła się ona poniżej poziomu kręgosłupa” (1). W pierwszych dniach życia dziecka może go jednak wywołać każdy nagły ruch czy nieoczekiwany bodziec (głośny dźwięk, zmiana oświetlenia, nagły nieprzyjemny dotyk, zmiana temperatury). Dziecko otwiera ramiona, wykonuje nagły wdech, na chwilę „zastyga” w tej pozycji, po czym przywodzi ramiona do klatki piersiowej, następuje wydech i zaczyna płakać.
Odruch Moro to prymitywna reakcja alarmowa, najpierw występuje reakcja dziecka, a dopiero później dociera do niego kontekst sytuacyjny. Na początku życia pełni on rolę alarmu, chroni niemowlę przed zagrożeniem. Otwarcie ramion jest ucieczką przez niebezpiecznym bodźcem, zamknięcie wtuleniem się w mamę. Proces ten obrazuje rycina 1.
Ryc. 1. Odruch Moro
Odruch Moro powinien zacząć wygasać między 2. a 4. miesiącem życia. Przetrwały odruch powoduje, że dziecko pozostaje nadwrażliwe na stymulację przedsionkową i nagłe gwałtowne bodźce zmysłowe (dźwięk, światło). Występowanie tego odruchu poza czasem jego fizjologicznej obecności wpływa na procesy fizjologiczne i zachowania emocjonalne. Dziecko reaguje lękiem na nowe, nieznane sytuacje, które w jego odczuciu mogą być nieprzyjemne. Inni odbierają jego sposób zachowania jako niewłaściwy i niedojrzały. Nie lubi zmian, chce kontrolować własną reakcję na nowe sytuacje. Jest lękliwe, wykazuje niechęć wobec nagłych niespodziewanych sytuacji. Łatwo się rozprasza, trudno mu skoncentrować swoją uwagę, ponieważ cały czas musi być „uważne”. Jest nadwrażliwe na dźwięki (głośne, o specyficznej częstotliwości, nieznane) i na światło. Przetrwały odruch Moro powoduje występowanie trudności w prawidłowym funkcjonowaniu układu przedsionkowego. Objawia się to m.in. chorobą lokomocyjną, występującą długo po zakończeniu dojrzewania, słabą równowagą i koordynacją ruchową. Dziecko ma trudności z łapaniem piłki w czasie gier sportowych.
Przetrwały odruch Moro powoduje też niezdolność do ignorowania znajdujących się w polu widzenia nieistotnych bodźców wzrokowych. Badania dowiodły, że wyzwalane podczas odruchu Moro hormony stresu upośledzają funkcjonowanie układu odpornościowego, powodując częste infekcje i alergie (1).
Toniczny odruch błędnikowy (TOB)
Toniczny odruch błędnikowy obecny jest już u 30-tygodniowych zdrowych wcześniaków. Obserwacje dzieci dowiodły, że TOB wraz z asymetrycznym tonicznym odruchem szyjnym i odruchem Pereza pomagają dziecku przecisnąć się przez kanał rodny w trakcie porodu.
Receptory tego odruchu znajdują się w uchu wewnętrznym. Wykonywanie ruchów głową do przodu i do tyłu w linii środkowej stymuluje neurony przedsionka, które wpływają na mięśnie prostowniki. Ruch głowy do przodu powoduje wystąpienie TOB w zgięciu, ruch głowy do tyłu w wyproście. TOB można wywołać, opuszczając lub podnosząc głowę poniżej linii kręgosłupa, lub układając dziecko w pozycji na brzuszku, twarzą do podłoża. Dziecko cofa wtedy ramiona, przywodzi odwrócone na zewnątrz ręce, prostuje i przywodzi nogi, a nawet je krzyżuje. Niektórzy badacze opisują reakcje prostowania nóg i rąk w odpowiedzi na przechylanie głowy do tyłu.
Pojawia się:
– TOB w zgięciu – 12. tydzień życia płodowego, integruje między 3.-4. m.ż.,
– TOB w wyproście – podczas porodu integruje stopniowo od 7. tygodnia do końca 3. roku życia.
Odruch TOB wygasa około 3. roku życia dziecka. Jeśli występuje po tym okresie, może świadczyć o patologicznym funkcjonowaniu narządu przedsionkowego. Przetrwały TOB może zakłócać poszczególne etapy rozwoju ruchowego. Powoduje niestabilną postawę ciała i równowagę dziecka: zawroty głowy, problemy z oceną przestrzeni, potykanie się o przedmioty, zderzanie z przeszkodami. Postawa dziecka jest nieprawidłowa, dziecko może się garbić lub chodzić na palcach. Napięcie mięśniowe jest obniżone lub zwiększone. TOB może powodować również chorobę lokomocyjną lub lęk wysokości. Osoba z przetrwałym odruchem unika ćwiczeń sportowych, wysiłek fizyczny sprawia jej trudność, szybko męczy się w pozycji stojącej lub w pozycji uniesionych rąk do góry. Problemy te przenoszą się również na naukę szkolną. U dziecka występują trudności z percepcją wzrokową (mylenie liter podobnych, np. p/b, b/d). Bardzo często występują trudności artykulacyjne. W życiu dorosłym osoba z TOB ma niskie umiejętności tworzenia sekwencji, niskie zdolności organizacyjne oraz zaburzone poczucie czasu.
Asymetryczny toniczny odruch szyjny (ATOS)
Asymetryczny toniczny odruch szyjny pojawia się w 18. tygodniu życia płodowego (w tym czasie, gdy mama zaczyna czuć ruchy dziecka). Pozostaje aktywny do około 6. miesiąca życia dziecka. W życiu prenatalnym ułatwia dziecku ruchy w brzuchu mamy: przekręcanie się, obracanie się oraz bierze udział w przejściu przez kanał rodny w czasie porodu.
ATOS jest odpowiedzią na rotację głowy. Zwrot głowy w jedną stronę powoduje wyprost ręki i nogi po tej samej stronie oraz podkurczenie ręki i nogi po stronie przeciwnej. W początkowym etapie rozwoju tego odruchu zwrócenie głowy w jedną stronę powoduje, że w tym samym kierunku co ręka podąża wzrok dziecka. Jest to wczesny trening koordynacji oko-ręka. ATOS ulega wygaszaniu między 4. a 6. miesiącem życia. W okresie tym rośnie siła mięśni karku, doskonali się kontrola głowy, rozwija się kora mózgowa, co powoduje integrację odruchu. Występowanie po 6. miesiącu może zakłócać rozwój poszczególnych umiejętności ruchowych (obracanie się z pleców na brzuch i na odwrót, pełzanie, przekraczanie linii środka, raczkowanie itd.).
Psycholog Ayres w swoich badaniach zaobserwowała, że dzieci z aktywnym odruchem ATOS częściej mają trudności w planowaniu motorycznym oraz brak jest u nich integracji bilateralnej. Inni naukowcy odkryli, że istnieje związek między przetrwałym odruchem a występowaniem u dzieci skrzyżowanej lateralizacji.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Blythe Goddard S: Jak osiągać sukcesy w nauce. PWN, Warszawa 2011.
2. Masgutowa S, Regner A: Rozwój mowy dziecka w świetle integracji sensomotorycznej. Continuo, Wrocław 2009.
