Angelika Kobylińska1, Dariusz Gozdowski2, *Dorota Olczak-Kowalczyk1
Wiedza nauczycieli w zakresie etiologii próchnicy i jej zapobiegania – pilotażowe badanie ankietowe
Teachers’ knowledge on caries aetiology and prevention – a pilot survey
1Department of Paediatric Dentistry, Medical University of Warsaw
Head of Department: Professor Dorota Olczak Kowalczyk, MD, PhD
2Department of Biometry, Warsaw University of Life Sciences
Head of Department: Elżbieta Wójcik-Gront, MD, PhD
Streszczenie
Wstęp. W kształtowaniu zachowań i postaw zdrowotnych dotyczących zdrowia uzębienia dzieci ważną rolę odgrywa edukacja prowadzona przez nauczycieli, którzy powinni posiadać aktualną wiedzę z zakresu etiologii i zapobiegania chorobie próchnicowej.
Cel pracy. Ocena wiedzy nauczycieli nauczania początkowego dotyczącej etiologii próchnicy zębów i jej zapobiegania.
Materiał i metody. Elektroniczne badania ankietowe nauczycieli nauczania początkowego przeprowadzono w 10 województwach w ramach programu pt. „Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej w latach 2016-2020”. Pytania oceniały wiedzę ankietowanych dotyczącą etiologii choroby próchnicowej u dzieci, korzyści płynących z korzystania przez dzieci z opieki stomatologicznej i profilaktyki próchnicy zębów.
Wyniki. W badaniu wzięło udział 55 nauczycieli nauczania początkowego. Większość respondentów wskazała: bakterie (92,7%), cukier (96,4%) i ich współwystępowanie (98,2%) jako czynniki etiologiczne próchnicy. Za czynniki prewencyjne wszyscy nauczyciele uznali regularne wizyty kontrolne u dentysty i szczotkowanie zębów. 85,5% wskazało stosowanie nici dentystycznej i tylko 74,5% znało profilaktyczne działanie związków fluoru. 23,6% respondentów zadeklarowało udział w szkoleniach dotyczących profilaktyki chorób jamy ustnej, 45,5% przeprowadziło w przeszłości zajęcia o tematyce związanej ze zdrowiem jamy ustnej wśród uczniów.
Wnioski. Niewystarczający poziom wiedzy polskich nauczycieli o etiologii próchnicy zębów i jej zapobieganiu wskazuje na koniczność ich merytorycznego przygotowania do prowadzenia edukacji prozdrowotnej dzieci. Niezbędne jest objęcie badaniami większej liczebnie grupy w celu zdiagnozowania ich potrzeb edukacyjnych.
Summary
Introduction. Education conducted by teachers, who should have up-to-date knowledge of the aetiology and prevention of caries, plays an important role in shaping dental health behaviours and attitudes in children.
Aim. To assess the knowledge of primary school teachers on the aetiology and prevention of caries.
Material and methods. Online surveys were conducted among primary school teachers in 10 voivodeships as part of the “Monitoring the oral health of the Polish population in 2016-2020” programme. The survey assessed the respondents’ knowledge of the aetiology of caries in children, as well as the benefits of dental care and caries prevention.
Results. A total of 55 primary education teachers participated in the study. Most of the respondents pointed to bacteria (92.7%), sugar (96.4%) and their combination (98.2%) as aetiological factors of caries. Regular dental check-ups and tooth brushing were reported as preventive factors by all teachers. A total of 85.5% of respondents indicated the use of dental floss and only 74.5% knew the preventive effect of fluoride compounds. Participation in training courses on the prevention of oral diseases was declared by 23.6% of respondents, and 45.5% of teachers conducted classes on oral health among students in the past.
Conclusions. The insufficient level of knowledge among Polish teachers about the aetiology and prevention of dental caries indicates the need for their substantive training so that they can conduct pro-health education for children. Studies in a larger group is needed to identify their educational needs.
Wstęp
Etiologia choroby próchnicowej zębów jest wieloczynnikowa, zarówno czynniki społeczne i behawioralne, jak i środowiskowe, dieta czy bakterie odgrywają rolę w jej powstaniu.
Choć chorobie próchnicowej zębów można zapobiegać, to jest ona powszechna wśród dzieci, a jej skutki można zaobserwować już w grupie dzieci rozpoczynających naukę wczesnoszkolną. Dziecko spędza w środowisku szkolnym kilka godzin dziennie, podczas których znajduje się pod wpływem wzorców zachowań prezentowanych przez pedagogów oraz przekazywanej przez nich wiedzy. Nauczyciele jako grupa zawodowa mająca bezpośredni kontakt z dziećmi w okresie kształtowania zachowań zdrowotnych dotyczących zdrowia uzębienia powinni być zaangażowani w działania edukacyjne. Dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym są szczególnie wrażliwe na kształtowanie właściwych zachowań, a głównym autorytetem są dla nich nauczyciele, dlatego ważna jest edukacja prowadzona w tym wieku przez nauczycieli nauczania początkowego (1, 2). Badania dowodzą skuteczności prowadzonej przez nauczycieli edukacji prozdrowotnej (3). Szkolna edukacja i działania prozdrowotne są także oczekiwane przez rodziców dzieci (4). By skutecznie móc wypełniać to zadanie nauczyciele muszą posiadać wiedzę w tym zakresie (3). Zaś brak podstawowego przeszkolenia może ograniczać chęć nauczycieli do udziału w programach edukacyjnych kierowanych do uczniów i mieć niekorzystny wpływ na zdrowie jamy ustnej dzieci w przyszłości (5-7).
Cel pracy
Ocena wiedzy nauczycieli nauczania początkowego dotyczącej etiologii próchnicy zębów i jej zapobiegania.
Materiał i metody
Do elektronicznego badania ankietowego zaproszono nauczycieli nauczania początkowego ze szkół biorących udział w programie pt. „Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej w latach 2016-2020” finansowanym przez Ministerstwo Zdrowia (umowa nr 11/1/2019/1210/836, paragraf 3 ust. 23). W 2018 roku program ten realizowano w 10 województwach: zachodniopomorskim, wielkopolskim, lubuskim, lubelskim, łódzkim, małopolskim, mazowieckim, podlaskim, pomorskim i dolnośląskim. Placówki oświatowe zaproszone do udziału w monitoringu zostały wyłonione w losowaniu wielowarstwowym. W każdym z województw wylosowano powiaty, gminy, następnie miasta i wsie oraz placówki edukacyjne w poszczególnych miejscowościach. Kwestionariusze elektroniczne dla nauczycieli dzieci w wieku 6 lat zawierały pytania sprawdzające wiedzę o etiologii choroby próchnicowej u dzieci, korzyściach płynących z korzystania przez dzieci z opieki stomatologicznej i profilaktyki próchnicy zębów. Kwestionariusz został przygotowany w sposób umożliwiający zachowanie anonimowości respondentów oraz porównanie danych z uzyskanymi w badaniach w 2008 roku. Uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (nr zgody KB185/2018). Dane poddano analizie statystycznej (Statsoft 10).
Wyniki
Uzyskano 55 wypełnionych kwestionariuszy. Najwięcej ankiet wypełniono w województwie mazowieckim (n = 20, 36,4%), najmniej (1 nauczyciel, 1,8%) – w województwach lubuskim i wielkopolskim. Wśród osób wypełniających kwestionariusze było 48 (87,3%) kobiet i 7 (12,7%) mężczyzn. Przeważały osoby młode w wieku < 30 lat (38,2%) oraz z krótkim okresem praktyki zawodowej – < 5 lat (38,2%). Charakterystykę wieku ankietowanych i stażu pracy zawodowej przedstawiają ryciny 1 i 2.
Ryc. 1. Wiek respondentów
Ryc. 2. Staż praktyki zawodowej respondentów
Wiedza nauczycieli na temat etiologii próchnicy zębów została oceniona na podstawie określenia prawdziwości/fałszywości podanych w kwestionariuszu twierdzeń (tab. 1). W większości nauczyciele nie mieli problemu ze wskazaniem czynników etiologicznych choroby próchnicowej, takich jak: bakterie, cukier i ich współwystępowanie. Wszyscy mieli świadomość konieczności dbania o zęby mleczne w takim samym stopniu jak o zęby stałe. Jednocześnie co trzeci respondent był pewien, że próchnicę powodują choroby ogólne lub pasożytnicze, a co piąty uznał próchnicę za naturalny proces związany ze starzeniem się.
Tab. 1. Twierdzenia dotyczące etiologii próchnicy
| Lp. | Treść twierdzenia (nr pytania z kwestionariusza) | Prawda n/% | Fałsz n/% |
| 1. | Próchnicę powoduje ciąża | 8/14,55% | 47/85,45%# |
| 2. | Próchnica jest dziedziczna | 7/12,73% | 48/87,27%# |
| 3. | Próchnicę powodują choroby ogólne | 21/38,2% | 34/61,8%# |
| 4. | Próchnicę powodują choroby pasożytnicze | 16/29,1% | 39/70,9%# |
| 5. | Próchnica jest sprawą naturalną związaną ze starzeniem się | 11/20% | 44/80%# |
| 6. | Próchnicę powodują bakterie | 51/92,7%# | 4/7,27% |
| 7. | Próchnicę powoduje cukier | 53/96,4%# | 2/3,6% |
| 8. | Próchnicę powodują bakterie + cukier | 54/98,2%# | 1/1,8% |
| 9. | O zęby mleczne należy dbać tak samo jak o zęby stałe | 55/100%# | 0/0% |
#odpowiedzi prawidłowe
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Waszczuk J, Konowaluk-Nikitin H, Pawłowicz-Sosnowska E: Kształtowanie nawyków prozdrowotnych u dzieci w młodszym wieku szkolnym w kontekście edukacji sustensywnej. Studia Ecologiae et Bioethicae 2021; 19(2): 55-61.
2. Sgan-Cohen HD, Saadi S, Weissman A: Dental knowledge and attitudes among Arab schoolteachers in northern Israel. Int Dent J 1999; 49: 269-274.
3. Craft M, Croucher R, Dickinson J et al.: Natural Nashers: a programme of dental health education for adolescents in schools. Int Dent J 1984; 34: 204-213.
4. Chałdaś-Majdańska J, Terzic-Markovic D, Dimoski Z, Dobrowolska B: Analiza oczekiwań rodziców dzieci w wieku wczesnoszkolnym wobec szkolnej edukacji zdrowotnej i działań promujących zdrowie w środowisku nauczania i wychowania a zachowania zdrowotne w rodzinie ucznia. Med Og Nauk Zdr 2020; 26(2): 155-163.
5. Glasrud PH, Frazier PJ: Future elementary school teachers’ knowledge and opinions about oral health and community programs. J Public Health Dent 1988; 48: 74-80.
6. Loupe MJ, Frazier PJ: Knowledge and attitudes of schoolteachers toward oral health programs and preventive dentistry. J Am Dent Assoc 1983; 107: 229-234.
7. Stephen S: Teachers as dental health educators. Odontostomatol Trop 1984; 7: 205-208.
8. Wierzbicka M, Szatko F, Strużycka I et al.: Monitoring Zdrowia Jamy ustnej. Stan zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowania oraz potrzeby profilaktyczno-lecznicze dzieci w wieku 6 i 12 lat oraz młodzieży w wieku 18 lat. Polska 2012.
9. Patil D, Khakhar P, Katge F et al.: Knowledge, attitude, and practice of school teachers regarding dental caries for school children in Navi Mumbai, India. Indian J Dent Sci 2022; 14: 11-17.
10. Aljanakh M, Siddiqui AA, Mirza AJ: Teachers’ knowledge about oral health and their interest in oral health education in Hail, Saudi Arabia. Int J Health Sci (Qassim) 2016; 10(1): 87-93.
11. Bhatti MUD, Malik H: Frequency of dental caries among secondary school children of northwest Pakistan and their teachers’ oral health knowledge, attitude and practices. Pakistan Oral & Dental Journal 2019; 39(2): 179.
12. Reddy KV, Venketsubramaniyan R, Togaru H et al.: Knowledge, attitude, and practices ofschool teachers toward dental caries and prevention in Tirupati City, Andhra Pradesh. Int J Pedod Rehabil 2019; 4: 22-25.
13. Baltacı E, Baygın Ö, Tüzüner T, Korkmaz FM: Evaluation of the knowledge, attitudes andbehaviors of pre-school teachers on oral and dental health in the city center of Trabzon. Eur Oral Res 2019; 53(1): 12-20.
14. Tangade PS, Jain M, Mathur A, et al.: Knowledge, Attitude and Practice of Dental Caries and Periodontal Disease Prevention among Primary School Teachers in Belgaum City, India. Brazilian Journal of Pediatric Dentistry and Integrated Clinic 2011; 11(1): 77-81.
