Anna Turska-Szybka1, Magdalena Świątkowska-Bury2, Agata Płusa2, Aleksandra Wawrzeńczyk-Gawałkiewicz2, Dariusz Gozdowski3, *Dorota Olczak-Kowalczyk1
Nadwaga i otyłość a choroba próchnicowa i higiena jamy ustnej u warszawskiej młodzieży licealnej. Część I
Relationship between overweight/obesity and dental caries and oral hygiene among secondary-school students in Warsaw. Part I
1Department of Pediatric Dentistry, Medical University of Warsaw
Head of Department: Professor Dorota Olczak-Kowalczyk, MD, PhD
2Student Scientific Society, Department of Pediatric Dentistry, Medical University of Warsaw
Mentor of Student Scientific Society: Associate Professor Anna Turska-Szybka, MD, PhD
3Department of Biometrics, Faculty of Agriculture and Ecology, Warsaw University of Life Sciences
Head of Department: Elżbieta Wójcik-Gront, PhD, DSc
Streszczenie
Wstęp. Zarówno nadwaga i otyłość, jak i próchnica zębów są określane mianem chorób cywilizacyjnych XXI wieku.
Cel pracy. Celem badania była ocena zależności pomiędzy chorobą próchnicową i higieną jamy ustnej a występowaniem nadwagi i otyłości u młodzieży licealnej.
Materiał i metody. Wśród 141 losowo wybranych uczniów trzech warszawskich liceów w wieku 18 lat przeprowadzono badania ankietowe dotyczące stanu zdrowia, najczęściej spożywanych produktów kariogennych w szkole oraz częstotliwości szczotkowania zębów; badanie stomatologiczne oceniające stan uzębienia (PUWZ/PUWP) i higieny jamy ustnej (PlI) oraz obliczono wartości BMI. Do analizy statystycznej wykorzystano testy t-Studenta, chi-kwadrat oraz analizę korelacji rang Spearmana (p < 0,05).
Wyniki. Włączono 118 osób. Średnia waga kobiet wynosiła 59,53 ± 11,43 kg, mężczyzn – 78,57 ± 20,29 kg. U 19 (16,1%) osób stwierdzono nadwagę, a u 3 (2,5%) otyłość. Wyższe BMI stwierdzano u mężczyzn. Produkty kariogenne spożywało więcej osób z BMI < 25. 83,3% młodzieży z nadwagą i 66,7% z otyłością najczęściej szczotkuje zęby 2 razy dziennie (różnice nieistotne statystycznie). Choroba próchnicowa występowała u 112 (94,9%) badanych. Średnie wartości wskaźników próchnicy PUWZ i PUWP wyniosły 6,52 ± 3,80 i 7,81 ± 5,66, natomiast higieny PlI – 0,75 ± 0,49. Wartości PUWZ były niższe u osób z BMI > 25, a PlI wyższe u osób z nadwagą i otyłością. Żadna z różnic nie okazała się statystycznie istotna.
Wnioski. Nie zaobserwowano zależności między wartością BMI oraz wskaźnikami próchnicy i higieny ani statystycznie istotnych różnic pomiędzy BMI a nawykami dietetycznymi. Indywidualne programy profilaktyczne i odpowiednia współpraca z lekarzem rodzinnym mogą pomóc w poprawie zdrowia jamy ustnej i utrzymywaniu właściwej wagi wśród młodzieży.
Summary
Introduction. Both overweight/obesity and dental caries are referred to as civilisation diseases of the 21st century.
Aim. The aim of the study was to assess the relationship between caries and oral hygiene and the occurrence of overweight and obesity in secondary-school students.
Material and methods. A survey on health status, the most frequently consumed cariogenic products at school and the frequency of toothbrushing was conducted; BMI was calculated; as well as dental examination to assess caries (DMFT/DMFS) and oral hygiene (plaque index – PI) was performed among 141 randomly selected 18-year-old students of three secondary schools in Warsaw. Student’s t-tests, chi-square tests and Spearman’s correlation were used for statistical analysis (p < 0.05).
Results. A total of 118 students were included in the study. The mean body weight was 59.53 ± 11.43 kg for women, and 78.57 ± 20.29 kg for men. There were 19 (16.1%) overweight and 3 (2.5%) obese adolescents. Higher BMI was found in men. The intake of cariogenic products was higher among students with a BMI < 25. About 83.3% of overweight and 66.7% of obese adolescents most often brush their teeth twice a day (differences not statistically significant). Caries was present in 112 (94.9%) students. The mean DMFT and DMFS were 6.52 ± 3.80 and 7.81 ± 5.66, and the plaque index was 0.75 ± 0.49. DMFT values were lower in subjects with BMI > 25, and PI was higher in overweight and obese participants (p > 0.05).
Conclusions. There was no relationship between BMI and caries or hygiene indices, and no statistically significant differences between BMI and consuming cariogenic products. Individual prevention programmes and good cooperation with general practitioners can help improve the oral health and proper body weight in adolescents.
Wstęp
Jednym z aktualnych i globalnych problemów medycznych współczesnego świata jest wzrost częstości występowania nadwagi i otyłości oraz choroby próchnicowej, w tym wśród młodzieży. Światowa Organizacja Zdrowia definiuje nadwagę i otyłość jako nieprawidłowe, nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie człowieka, które jest efektem utrzymującego się przez dłuższy czas dodatniego bilansu energetycznego. Podstawową przyczyną otyłości i nadwagi jest brak równowagi energetycznej między kaloriami spożywanymi a kaloriami wydatkowanymi (1, 2). Otyłość została uznana za chorobę i wpisano ją na listę Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (kod E66 w klasyfikacji ICD-10) (1).
Nadwaga i otyłość są uwarunkowane wieloma czynnikami, takimi jak: warunki fizjologiczne, biochemiczne, metaboliczne, anatomiczne, psychologiczne i zmiany społeczne (2-4). Konsekwencją otyłości mogą być: wady postawy, wysoki poziom cholesterolu, wysokie ciśnienie tętnicze, insulinooporność i cukrzyca typu 2, tworzenie płytki wieńcowej, hiperlipemia, stłuszczenie wątroby, choroby sercowo-naczyniowe, udar, wzrost ryzyka zachorowania na nowotwory, miażdżyca i poważne konsekwencje psychospołeczne (2-5). Wśród najczęściej obserwowanych skutków spowodowanych nadwagą znajduje się zespół metaboliczny (2). Raport Światowej Federacji ds. Otyłości z 2021 roku i metaanaliza z 2022 roku wskazują także na związek między otyłością i problemami natury psychologicznej, a nawet COVID-19 (6, 7). Rzadziej wymienia się próchnicę zębów, choć obie choroby mają wspólne, modyfikowalne czynniki, takie jak dieta (nieprawidłowe nawyki żywieniowe, m.in.: słodkie przekąski, zbyt krótkie przerwy między posiłkami, jedzenie późnym wieczorem, szczególnie po szczotkowaniu zębów, zbyt duża podaż węglowodanów [cukrów prostych] czy słodkich napojów) i styl życia. Niektóre badania nie wykazały związku, podczas gdy inne zgłaszały dodatnią korelację lub odwrotną zależność między tymi chorobami (8-13).
Obie choroby stanowią także częsty problem zdrowotny w wielu krajach. Według raportu International Obesity Task Force (IOTF) ponad 1,9 miliarda (39%) dorosłych w wieku 18 lat i starszych miało nadwagę. Spośród nich ponad 650 milionów (13%) było otyłych. Oszacowano, że 5,6% nastolatków w wieku 10-19 lat jest otyłych (14). Dane Eurostatu z lat 2008-2019 wskazują na zwiększenie częstości występowania nadwagi z 37,6 do 39,1% oraz otyłości z 16,4 do 19% wśród osób dorosłych w Polsce (15). W przypadku osób poniżej 20. roku życia międzynarodowa organizacja badająca trendy w zakresie czynników ryzyka chorób niezakaźnych (ang. Non-Communicable Disease Risk Factor Collaboration, NCD RisC) wskazuje, że w 2016 roku w Polsce nadwagę miało 31% chłopców i 20% dziewcząt, a otyłość – 13% chłopców i 5% dziewcząt (15, 16).
Częstość występowania próchnicy u młodzieży osiąga w wielu krajach nawet 100% (17). Wyniki badań prowadzonych w ramach Monitorowania stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej w latach 2016-2020 wskazują, że próchnicę zębów (PUWZ ≥ 1) stwierdzono u 93,2% osób w wieku 18 lat, a zdrowe tkanki przyzębia – u 68,8% badanych (18). Dwa lub więcej razy dziennie oczyszcza zęby tylko 67,8% osób (18).
Cel pracy
Celem pracy jest określenie częstości występowania nadwagi i otyłości u warszawskiej młodzieży licealnej oraz zależności pomiędzy nadwagą lub otyłością a chorobą próchnicową i higieną jamy ustnej.
Materiał i metody
Do badań kwalifikowano losowo wybranych uczniów trzech warszawskich liceów w wieku 18 lat, którzy wyrazili pisemną zgodę na udział w badaniach ankietowych i klinicznych. Kryteriami wyłączającymi z badań były: obecność wady zgryzu i leczenie stałym aparatem ortodontycznym, choroby przewlekłe lub przewlekłe stosowanie leków, błędne wypełnienie ankiety.
Badanie ankietowe przeprowadzono w sposób anonimowy, oznaczając ankietę numerem przypisanym do badanego. Kwestionariusz ankiety zawierał pytania dotyczące: statusu socjoekonomicznego, występowania nadwagi i otyłości w dzieciństwie, u innych członków rodziny, ogólnego stanu zdrowia rodzin badanych nastolatków, występowania chorób predysponujących do otyłości, chorób ogólnych młodzieży, przyjmowanych leków, najczęściej spożywanych w szkole produktów związanych z rozwojem próchnicy oraz częstotliwości szczotkowania zębów.
Badania kliniczne polegały na ocenie wagi i wzrostu oraz badaniu stomatologicznym. Badanie stomatologiczne przeprowadzono w standaryzowanych warunkach, w oświetleniu sztucznym, przy użyciu lusterka i sondy periodontologicznej WHO 621. Oceniano obecność ubytków próchnicowych i wypełnień w odniesieniu do zębów i powierzchni oraz zębów i powierzchni utraconych z powodu choroby próchnicowej zgodnie z zasadami badań i kryteriami klasyfikacji stanów klinicznych WHO (19). Oznaczono wskaźniki PUWZ (w odniesieniu do zęba) i PUWP (w odniesieniu do powierzchni zęba) oraz wskaźnik higieny jamy ustnej Plaque Index (PlI) (20).
U każdego uczestnika obliczono wartość BMI (ang. body mass index) (waga w kilogramach podzielona przez wzrost w metrach do kwadratu [kg/m2]). Zgodnie z WHO nadwagę przyjęto jako BMI 25 lub większe i otyłość jako BMI 30 lub większe (1).
Na badania otrzymano zgodę Komisji Bioetycznej przy Warszawskim Uniwersytecie Medycznym nr KB/210/2014.
W celu porównania średnich między grupami wykonano test t-studenta, natomiast dla porównania frakcji między grupami przeprowadzono test chi-kwadrat. Do oceny związków między wybranymi parami cech wykorzystano współczynnik korelacji rang Spearmana. Poziom istotności został przyjęty we wszystkich analizach równy 0,05. Analizy statystyczne przeprowadzono w programie Statistica 13.3.
Wyniki
Spośród 141 kandydatów do badań włączono 118 osób (75 płci żeńskiej [63,56%] i 43 płci męskiej [36,44%]). Średnia waga osób płci żeńskiej wynosiła 59,53 ± 11,43 kg, osób płci męskiej – 78,57 ± 20,29 kg, średni wzrost odpowiednio: 166,3 ± 6,8 cm oraz 178,9 ± 17,1 cm. Wartości wskaźnika BMI przedstawiono w tabeli 1. U 19 (16,1%) osób stwierdzono nadwagę, a u 3 (2,5%) otyłość.
Tab. 1. Wartości wskaźnika BMI
| | Płeć żeńska | Płeć męska | Ogółem |
| BMI | N (%) | Średnia ± SD | N (%) | Średnia ± SD | N (%) | Średnia ± SD |
| < 25 | 64 (85,33%) | 20,34 ± 1,92 | 32 (74,42%) | 21,77 ± 1,82 | 96 (81,4%) | 20,81 ± 1,99 |
| 25-30 | 9 (12%) | 27,67 ± 1,19 | 10 (23,26%) | 26,29 ± 1,33 | 19 (16,1%) | 26,90 ± 1,42 |
| > 30 | 2 (2,67%) | 35,00 ± 2,74 | 1 (2,3%) | 34,69 ± 0,00 | 3 (2,5%) | 34,89 ± 1,95 |
| Ogółem | 75 (100%) | 21,51 ± 3,69 | 43 (100%) | 23,12 ± 3,13 | 118 (100%) | 22,10 ± 3,57 |
Biorąc pod uwagę udział procentowy młodzieży o różnych wartościach BMI, stwierdzono brak statystycznie istotnej różnicy między płcią męską i żeńską (p = 0,278, test chi-kwadrat), natomiast uwzględniając średnie wartości BMI, występowała statystycznie istotna różnica między kobietami a mężczyznami (p = 0,018, test t).
Status socjoekonomiczny w samoocenie (ang. socioeconomic status – SES) był średni lub wysoki. Nikt z badanej młodzieży nie wskazał na niski status (tab. 2).
Tab. 2. Status socjoekonomiczny (SES) w samoocenie z uwzględnieniem BMI oraz płci
| | Kobiety | Mężczyźni | Ogółem |
| BMI | SES średni N (%) | SES wysoki N (%) | SES średni N (%) | SES wysoki N (%) | SES średni N (%) | SES wysoki N (%) |
| < 25 | 52 (85,2%) | 13 (92,9%) | 26 (74,3%) | 6 (75,0%) | 78 (81,3%) | 19 (86,4%) |
| 25-30 | 8 (13,1%) | 0 (0,0%) | 8 (22,9%) | 2 (25,0%) | 16 (16,7%) | 2 (9,1%) |
| > 30 | 1 (1,6%) | 1 (7,1%) | 1 (2,9%) | 0 (0,0%) | 2 (2,1%) | 1 (4,5%) |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. World Health Organization: Obesity and overweight. 9.06.2021. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight (dostęp: 15.02.2022).
2. Safaei M, Sundararajan EA, Driss M et al.: A systematic literature review on obesity: Understanding the causes & consequences of obesity and reviewing various machine learning approaches used to predict obesity. Comput Biol Med 2021; 136: 104754.
3. Mozaffarian D, Hao T, Rimm EB et al.: Changes in diet and lifestyle and long-term weight gain in women and men. N Engl J Med 2011; 364: 2392-2404.
4. NHLBI Obesity Education Initiative Expert Panel on the Identification, Evaluation, and Treatment of Obesity in Adults (US): Clinical Guidelines on the Identification, Evaluation, and Treatment of Overweight and Obesity in Adults. Bethesda (MD): National Heart, Lung, and Blood Institute; 1998 Sep. Report No.: 98-4083.
5. Bhaskaran K, Douglas I, Forbes H et al.: Body-mass index and risk of 22 specific cancers: a population-based cohort study of 5-24 million UK adults. Lancet 2014; 384: 755-765.
6. https://s3-eu-west-1.amazonaws.com/wof-files/2722_WOF_-_COVID19_and_Obesity-ExecSummary_WEB.pdf.
7. Sawadogo W, Tsegaye M, Gizaw A, Adera T: Overweight and obesity as risk factors for COVID-19-associated hospitalisations and death: systematic review and meta-analysis. BMJ Nutr Prev Health 2022; 5: 10-18.
8. Alshihri AA, Rogers HJ, Alqahtani MA, Aldossary MS: Association between Dental Caries and Obesity in Children and Young People: A Narrative Review. Int J Dent 2019; 2019: 9105759.
9. Hooley M, Skouteris H, Boganin C et al.: Body mass index and dental caries in children and adolescents: a systematic review of literature published 2004 to 2011. Systematic Reviews 2012; 1(1): 57.
10. Silva AER, Menezes AMB, Demarco FF et al.: Obesity and dental caries: systematic review. Revista de Saúde Pública 2013; 47: 799-812.
11. Alswat K, Mohamed WS, Wahab MA, Aboelil AA: The Association Between Body Mass Index and Dental Caries: Cross-Sectional Study. J Clin Med Res 2016; 8: 147-152.
12. Kantovitz KR, Pascon FM, Rontani RM, Gavião MB: Obesity and dental caries – A systematic review. Oral Health Prev Dent 2006; 4: 137-144.
13. Freitas AR, Aznar FD, Tinos AM et al.: Association between dental caries activity, quality of life and obesity in Brazilian adolescents. Int Dent J 2014; 64: 318-323.
14. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight.
15. European Commission. Statistics Eurostat: Obesity rate by body mass index (BMI). https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/sdg_02_10/default/table?lang=en (dostęp: 19.01.2022).
16. Bąk-Sosnowska M, Białkowska M, Bogdański P et al.: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2022 – stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości. Med. Prakt wyd. specj. 2022: 1-87.
17. Frencken JE, Sharma P, Stenhouse L et al.: Global epidemiology of dental caries and severe periodontitis – a comprehensive review. J Clin Periodontol 2017; 44 Suppl. 18: S94-S105.
18. Olczak-Kowalczyk D, Mielczarek A, Kaczmarek U et al.: Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej w latach 2016-2020. Ocena stanu zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań w populacji polskiej w wieku 3, 18 oraz 35-44 lata w 2017 roku. Dział Redakcji i Wydawnictw Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego 2018.
19. Oral Health Surveys. Basic Methods 5th Edition. WHO Geneva 2013.
20. Löe H: The Gingival Index, the Plaque Index and the Retention Index Systems. J Periodontol 1967; 38: Suppl.: 610-616.
21. Wąsowski M, Walicka M, Marcinkowka-Suchowierska E: Otyłość – definicja, epidemiologia, patogeneza. Post Nauk Med 2013; 4: 301-306.
22. https://nursing.com.pl/artykul/otylosc-i-nadwaga-w-polsce-605baaa28c00e36ac646cdd8.
23. https://www.gov.pl/web/gis/otylosc-dzieci-i-mlodziezy-powaznym-problemem-globalnym.
24. Zarzycka D, Szara M, Sroka A: Otyłość wieku szkolnego – epidemiologia, konsekwencje zdrowotne, metody prewencji. Endokrynol Ped 2015; 51: 79-88.
25. Vartanian LR, Schwartz MB, Brownell KD: Effects of soft drink consumption on nutrition and health: a systematic review and meta-analysis. Am J Public Health 2007; 97: 667-675.
26. Li LW, Wong HM, Gandhi A et al.: Caries-related risk factors of obesity among 18-year-old adolescents in Hong Kong: a cross-sectional study nested in a cohort study. BMC Oral Health 2018; 18: 188.
27. Mathus-Vliegen EM, Nikkel D, Brand HS: Oral aspects of obesity. Int Dent J 2007; 57: 249-256.
28. Reuter CP, Burgos MS, Bernhard JC et al.: Association between overweight and obesity in schoolchildren with rs9939609 polymorphism (FTO) and family history for obesity. J Pediatr (Rio J) 2016; 92: 493-498.
29. Hooley M, Skouteris H, Boganin C et al.: Body mass index and dental caries in children and adolescents: a systematic review of literature published 2004 to 2011. Systematic Reviews 2012; 1-57.
30. Hayden C, Bowler JO, Chambers S et al.: Obesity and dental caries in children: a systematic review and meta-analysis. Community Dent Oral Epidemiol 2013; 41: 289-308.
31. Yao Y, Ren X, Song X et al.: The relationship between dental caries and obesity among primary school children aged 5 to 14 years. Nutr Hosp 2014; 30: 60-65.
32. Ogden Cl, Caroll MD, Kit BK, Flegal KM: Prevalence of obesity among adults. United States 2011-2012. NCHS Data Brief 2013; 131: 1-8.
33. Ogden Cl, Caroll MD, Kit BK, Flegal KM: Prevalence of childhood and adult obesity in the United States. 2011-2012 JAMA 2014; 311: 806-814.
34. Bailleul-Forestier I, Lopes K, Souames M et al.: Caries experience in a severely obese adolescent population. Int J Paediatr Dent 2007; 17: 358-363.
35. Modeer T, Blomberg CC, Wondimix B: Association between obesity flow rate of whole saliva and dental caries in adolescents. Obesity 2010; 18: 2367-2373.
36. Ziegler J, Hughes CV: Weighing in on pediatric obesity: Weight screening at the dental visit. J Am Dent Assoc 2016; 147: 146-150.
