*Andrzej W. Szawłowski
Wykorzystanie jelita grubego do rekonstrukcji innych narządów**
The use of the large bowel for reconstruction of other organs**
Klinika Chirurgii Szpitala MEDICOVER, Warszawa
Streszczenie
W artykule przedstawiono możliwości wykorzystania jelita grubego do odtworzenia ciągłości przewodu pokarmowego po resekcjach innych niż resekcje jelita grubego i wykorzystanie jelita grubego do wytworzenia substytutu narządu po jego wycięciu lub z powodu jego braku. Praktyka kliniczna wykazała, że różne odcinki jelita grubego, poza odbytnicą, czyli okrężnica, mogą być dobrym przeszczepem do odtworzenia ciągłości przewodu pokarmowego głównie po resekcji przełyku, w mniejszym stopniu po resekcji żołądka (gastrektomia) i w przypadku operacji paliatywnych jako zespolenia omijające w nowotworach przełyku. Jako substytut narządu okrężnica może być wykorzystywana głównie w urologii przy rekonstrukcji pęcherza moczowego po jego wycięciu (cystektomia) i w ginekologii przy rekonstrukcji pochwy. Decyzja, który z odcinków okrężnicy może być wykorzystany jako przeszczep do odtworzenia ciągłości przewodu pokarmowego lub jako substytut pęcherza moczowego albo pochwy, zapada śródoperacyjnie i zależy od jakości ukrwienia poszczególnych odcinków okrężnicy przez tętnicę krezkową górną i dolną oraz dobrze wykształconego naczyniowego łuku Riolana, a w drugiej kolejności od długości poszczególnych odcinków okrężnicy. Najczęściej wykorzystywanym odcinkiem jelita grubego do odtworzenia ciągłości przewodu pokarmowego lub jako substytut pęcherza moczowego jest prawa połowa okrężnicy, zaś jako substytut pochwy – esica.
Summary
The paper presents the possibilities of using the large intestine to restore the continuity of the gastrointestinal tract after resections other than large bowel resections and to produce a substitute for a resected or missing organ. Clinical practice has shown that various segments of the large intestine, excluding the rectum, i.e. the colon, can be a good transplant to restore the continuity of the gastrointestinal tract, mainly after oesophagectomy, but also, though to a lesser extent, after gastrectomy, as well as in palliative surgeries as bypass anastomoses in oesophageal cancer. As a substitute, the colon can be used mainly in urology for the reconstruction of the urinary bladder after cystectomy and as a vaginal substitute in gynaecology. The decision which colonic segment can be used as a graft to restore gastrointestinal continuity or as a substitute for the urinary bladder or vagina is made intraoperatively and depends on the quality of blood supply to individual colonic segments through the superior and inferior mesenteric arteries and the well-developed arc of Riolan, as well as on the length of each segment of the colon. The right half of the colon is most commonly used to restore the gastrointestinal continuity or as a urinary bladder substitute, whereas the sigmoid colon is usually used for vaginal replacement.
Key words: large intestine, gastrointestinal continuity restoration, bladder/vaginal substitute
Wstęp
Chirurgia jelita grubego, zwana kolorektalną, dotyczy głównie patologii nowotworowej (narastający problem epidemiologiczny w Polsce), zapalnej (np. choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zapalenie uchyłków jelita grubego) i w mniejszym stopniu zaburzeń rozwojowych (np. choroba Hirschsprunga), ale również stanów nagłych związanych z urazami jamy brzusznej. W wybranych przypadkach jelito grube może być wykorzystane jako narząd służący rekonstrukcji innych narządów, wykorzystując jego długość (średnio: 1,5 metra, szerokość: ok. 7,5 cm), a także jakość unaczynienia, głównie tętniczego. W tabeli 1 przedstawiono podział anatomiczny jelita grubego z uwzględnieniem długości poszczególnych odcinków jelita grubego, zaś na rycinach 1-3 – unaczynienie tętnicze (1).
Tab. 1. Podział anatomiczny jelita grubego
Część anatomiczna | Średnia długość (cm) |
Kątnica (caecum) z wyrostkiem robaczkowym (appendix vermiformis) | 10 |
Okrężnica wstępująca (colon ascendens) | 15 |
Okrężnica poprzeczna (colon transversum) | 45 |
Okrężnica zstępująca (colon descendens) | 20 |
Okrężnica esowata (colon sigmoideum) | 38 (zakres: 13-60 cm) |
Odbytnica (rectum)1: – dolna odbytnica: do 5-7 cm – środkowa odbytnica: od 7 do 12 cm – górna odbytnica: od 12-18 cm | 18 |
1Podział według oceny endoskopowej (rektoskopia) od brzegu odbytu
Na rycinie 1 przedstawiono anatomię naczyniową jelita grubego, która ma kluczowe znaczenie przy operacjach resekcyjnych jelita grubego i przy planowaniu wykorzystania jelita grubego do rekonstrukcji innych narządów. Wynika z niej, że jelito grube jest unaczynione przez dwa główne pnie naczyniowe: tętnicę krezkową górną (arteria mesenterica superior), która zapewnia unaczynienie prawej połowy jelita grubego (w tym 2/3 proksymalne okrężnicy poprzecznej), i tętnicę krezkową dolną (arteria mesenterica inferior) zapewniającą unaczynienie lewej połowy okrężnicy (w tym 1/3 dystalnego odcinka okrężnicy poprzecznej). Oba główne pnie naczyniowe odchodzą na różnych wysokościach od aorty brzusznej. Natomiast odbytnica zaopatrzona jest w krew tętniczą przez tętnice hemoroidalne (zwane też odbytniczymi): środkową i dolną, po stronie prawej i lewej, odpowiednio, odchodzące od tętnicy biodrowej wewnętrznej (arteria iliaca interna) i tętnicę hemoroidalną górną odchodzącą od tętnicy krezkowej dolnej.
Ryc. 1. Unaczynienie tętnicze jelita grubego
Na rycinie 2 przedstawiono układ naczyniowy tętnicy krezkowej dolnej. Jej główny pień ma długość ok. 3 cm od odejścia od aorty brzusznej do miejsca odejścia lewej tętnicy okrężniczej. Na jego przebiegu leżą węzły chłonne tzw. główne, które należy usuwać podczas operacji resekcji przedniej odbytnicy z powodu raka odbytnicy. Główny pień tętnicy krezkowej dolnej może być zaoszczędzony przy resekcjach jelita grubego z powodu chorób zapalnych (np. zapalny guz esicy w przebiegu zapalenia uchyłków) lub też musi być zaoszczędzony, kiedy planowane jest wykorzystanie lewej połowy okrężnicy jako narządu odtwórczego ciągłość przewodu pokarmowego po resekcji przełyku. W tym ostatnim przypadku znaczenie dla jakości ukrwienia przeszczepu utworzonego z lewej połowy okrężnicy ma gałąź wstępująca lewej tętnicy okrężniczej i łuk naczyniowy Riolana odchodzący na prawo w kierunku tętnicy brzeżnej, która leży równolegle do krezkowego brzegu okrężnicy zstępującej. Łuk ten stanowi połączenie krwiobiegu z tętnicy krezkowej górnej i dolnej.
Ryc. 2. Jelito grube: układ naczyniowy tętnicy krezkowej dolnej – krwiobieg po podwiązaniu tętnicy krezkowej dolnej z zaoszczędzeniem tętnicy okrężniczej lewej
IMA – tętnica krezkowa dolna; SMA – tętnica krezkowa górna; MC – tętnica okrężnicza środkowa; LC – tętnica okrężnicza lewa; AccLC – gałąź wstępująca tętnicy okrężniczej lewej; IMV – żyła krezkowa dolna
Na rycinie 3 przedstawiono krwiobieg w przypadku wysokiego podwiązania tętnicy krezkowej dolnej w jej odejściu od aorty brzusznej. Wówczas unaczynienie lewej połowy okrężnicy poprzez łuk naczyniowy Riolana zapewnia tętnica krezkowa górna za pośrednictwem głównie tętnicy okrężniczej środkowej. Taki wariant wysokiego podwiązania tętnicy krezkowej dolnej stosuje się przy planowaniu wykorzystania lewej połowy jelita grubego do odtworzenia ciągłości przewodu pokarmowego, np. po resekcji przełyku.
Ryc. 3. Jelito grube: układ naczyniowy tętnicy krezkowej dolnej – krwiobieg po wysokim podwiązaniu tętnicy krezkowej dolnej w jej odejściu od aorty brzusznej
Abd. aorta – aorta brzuszna; SMA – tętnica krezkowa górna; SMV – żyła krezkowa górna; MC – tętnica okrężnicza środkowa; IMV – żyła krezkowa dolna; AccLC – gałąź wstępująca tętnicy okrężniczej lewej
Istotnym szczegółem, aby nie zaburzyć miejscowego ukrwienia ściany jelita grubego, jest oszczędne usuwanie przyczepków sieciowych dla oczyszczenia ściany jelita. Jeśli podwiąże się przyczepek sieciowy zbyt blisko ściany jelita, to podwiązuje się jednocześnie gałęzie krótkie odchodzące w krezce jelita od gałęzi długich, a te od tętnicy brzeżnej, to wówczas może dojść do miejscowego niedokrwienia zespalanej ściany jelita grubego, co skutkuje nieszczelnością zespolenia. Układ naczyniowy tętnicy brzeżnej i jej wpływ na ukrwienie ściany jelita grubego przedstawiono na rycinie 4.
Ryc. 4. Anatomia unaczynienia ściany jelita grubego
Możliwości wykorzystania jelita grubego do rekonstrukcji innych narządów
Wykorzystanie jelita grubego do odtworzenia ciągłości przewodu pokarmowego po resekcjach innych niż resekcje jelita grubego
Dla odtworzenia ciągłości przewodu pokarmowego po resekcjach innych niż resekcje jelita grubego wykorzystuje się jelito grube głównie po resekcjach przełyku (esophgectomia subtotalis/pharyngo-laryngo-esophagectomia), kiedy nie można wykorzystać narządu preferowanego dla celów rekonstrukcji przełyku, jakim jest żołądek (np. stany po uprzedniej częściowej lub całkowitej resekcji żołądka). Na rycinach 5-12 przedstawiono różne warianty wykorzystania jelita grubego w zależności od jakości ukrwienia poszczególnych części jelita grubego (przede wszystkim dobrze wykształcony naczyniowy łuk Riolana) i wymaganej długości przeszczepu jelitowego, tak aby wykonać zespolenie bez napięcia. Z kolei przy operacjach paliatywnych (odbarczających) z powodu nieresekcyjnego raka przełyku sposoby wykorzystania jelita grubego dla wykonania zespoleń omijających (by-pass) przedstawiono na rycinie 13.
Decyzja, jaka część jelita grubego będzie wykorzystana do rekonstrukcji ciągłości przewodu pokarmowego po operacjach resekcyjnych przełyku i/lub żołądka, zapada śródoperacyjnie i jest uzależniona przede wszystkim od jakości ukrwienia planowanego do wykorzystania odcinka jelita grubego, ze szczególnym uwzględnieniem jakości naczyniowego łuku Riolana i długości poszczególnych odcinków jelita grubego, co jest osobniczo zmienne. Najczęściej wykorzystywana jest prawa połowa okrężnicy, w drugiej kolejności okrężnica poprzeczna i w trzeciej – lewa połowa okrężnicy.
Wykorzystanie jelita grubego w chirurgii przełyku (1-4)
Na rycinie 5 przedstawiono wariant izoperystaltyczny z wykorzystaniem prawej połowy okrężnicy wraz z zastawką Bauhina i ok. 5 cm końcowym odcinkiem jelita krętego. W tym wariancie unaczynienie przeszczepu zapewnia tętnica krezkowa górna za pośrednictwem tętnicy okrężniczej środkowej. Podwiązywane są tętnice: krętniczo-okrężnicza (arteria ileocolica) i okrężnicza prawa (arteria colica dextra) oraz tętnice brzeżne naczyniowego łuku Riolana na wysokości przecięcia okrężnicy poprzecznej przed zagięciem śledzionowym okrężnicy. Ciągłość przewodu pokarmowego odtwarza się, zespalając na szyi po stronie lewej koniec kikuta przełyku szyjnego do przeciwkrezkowego boku jelita krętego (esophagoileostomia end-to-side) – wolny koniec jelita krętego zostaje zamknięty szwem wgłabiającym, tak aby zachować dystans ok. 2 cm od zespolenia przełykowego. Zaś okrężnicę poprzeczną przeszczepu zespala się albo z przednią ścianą żołądka (cologastrostomia anterior), albo przedokrężniczo z pierwszą pętlą jelita czczego (ryc. 11) i z zespoleniem międzypętlowym Brauna (colojejunostomia antecolica end-to-side cum enteroenteroanastomosis side-to-side modo Braun) w przypadkach poszerzenia zakresu zabiegu resekcyjnego o wycięcie żołądka (gastrectomia). Ten wariant odtworzenia ciągłości przewodu pokarmowego nie stosuje się po faryngo-laryngo-ezofagektomii.
Ryc. 5. Wykorzystanie prawej połowy okrężnicy do odtworzenia ciągłości przewodu pokarmowego po operacjach resekcyjnych przełyku (esophagectomia subtotalis): 1 – odcinek do zespolenia z przełykiem szyjnym po subtotalnej ezofagektomii (esophago-ileostomia end-to-side); 2 – odcinek do zespolenia z żołądkiem lub pętlą jelita czczego
MC – tętnica krezkowa środkowa
Na rycinie 6 przedstawiono wariant izoperystaltyczny wykorzystania okrężnicy poprzecznej pod warunkiem, że pętla okrężnicy poprzecznej jest długa, co jest osobniczo zmienne. Wymaga to uwolnienia praktycznie całego jelita grubego od kątnicy do esicy, z uwolnieniem obu zagięć jelita grubego: wątrobowego i śledzionowego, odpowiednio. Podwiązywane są tętnice: okrężnicza prawa, okrężnicza środkowa (arteria colioca media), tym samym ukrwienie dla przeszczepu zapewnia tętnica krezkowa dolna poprzez gałąź wstępującą tętnicy okrężniczej lewej (ramus ascendens arteriae colicae sinistrae). Ciągłość przewodu pokarmowego odtwarzana jest poprzez zespolenie kikuta przełyku szyjnego w przypadku wykonania ezofagektomii subtotalnej (esophagocolostomia end-to-side) lub z krtaniową częścią gardła (pharyngocolostomia) w przypadku wykonania faryngo-laryngo-ezofagektomii do przeciwkrezkowego boku okrężnicy ok. 2 cm od zamkniętego szwem wgłabiającym wolnego proksymalnego końca okrężnicy (ryc. 11). Zaś dystalny koniec okrężnicy (okrężnica zstępująca) jest zespalany z przednią ścianą żołądka lub przedokrężniczo z pierwszą pętlą jelita czczego (ryc. 11) z dodatkowym zespoleniem międzypętlowym Brauna w przypadku poszerzenia zakresu zabiegu resekcyjnego o wycięcie żołądka.
Ryc. 6. Wykorzystanie okrężnicy poprzecznej do odtworzenia ciągłości przewodu pokarmowego po operacjach resekcyjnych przełyku (esophagectomia subtotalis/pharyngo-laryngo-esophagectomia): 1 – odcinek do zespolenia z przełykiem szyjnym po subtotalnej ezofagektomii lub krtaniową częścią gardła po faryngo-laryngo-ezofagektomii; 2 – odcinek do zespolenia z żołądkiem lub pętlą jelita czczego
IC – tętnica krętniczo-kątnicza; M – tętnica brzeżna; RC – tętnica okrężnicza prawa; MC – tętnica okrężnicza środkowa; SMA – tętnica krezkowa górna; LC – tętnica okrężnicza lewa; AO – aorta
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Goligher J: Surgery of the anus, rectum and colon. Wyd. V. Wyd. Balliere Tindal, Londyn, Wielka Brytania 1984.
2. Akiyama H: Surgery for Cancer of the Esophagus. Wyd. Williams & Wilkins, Baltimore, USA, 1999.
3. Szawłowski AW, Richter P: Nowotwory układu pokarmowego, otrzewnej i śledziony. [W:] Szawłowski AW, Richter P (red.): Słownik onkologiczny – Mianownictwo stosowane w dyscyplinach onkologicznych z objaśnieniami. Wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2023 (w druku).
4. Szawłowski AW: Nowotwory przełyku. [W:] Jeziorski A, Szawłowski AW, Towpik E (red.): Chirurgia onkologiczna. PZWL, Warszawa 2009, tom 4: 1007-1034.