Sen jest zjawiskiem fizjologicznym zmniejszonej aktywności umysłowej i fizycznej. Wyróżnia się dwie różne fazy: sen bez szybkich ruchów gałek ocznych (ang. non-rapid eye movement) oraz fazę o szybkim ruchu gałek ocznych (REM). Sen NREM charakteryzuje się snem wolnofalowym i wiąże się z fizyczną regeneracją i relaksacją. Sen REM jest bardziej aktywną fazą, często powiązaną ze snami i procesami poznawczymi (1).

Zaburzenia snu obejmują szeroki zakres stanów, które zakłócają prawidłowe wzorce snu i mogą powodować upośledzenie codziennego funkcjonowania. Wpływają na różne aspekty snu, w tym na zdolność zasypiania, ciągłość, jakość snu oraz jego czas. Do typowych objawów związanych z zaburzeniami snu zalicza się nadmierną senność w ciągu dnia, zmęczenie, poranne bóle głowy oraz trudności z utrzymaniem koncentracji i uwagi. Objawy te mogą znacznie pogorszyć zdolność do wykonywania codziennych czynności. Zaburzenia snu związane są ze zmniejszoną produktywnością pacjenta, a problemy z koncentracją czy skupieniem uwagi zwiększają ryzyko urazów czy wypadków (2).

Zaburzenia snu mogą zakłócać normalny cykl snu i prowadzić do pogorszenia ogólnej jakości życia. Zła jakość snu może powodować zmęczenie, depresję, upośledzenie koncentracji, drażliwość i niepokój. Związek między bólem a snem jest dwukierunkowy. Słaby sen może zwiększyć wrażliwość na ból i być prekursorem ostrych doświadczeń bólowych. U pacjentów z przewlekłym bólem może rozwinąć się cykl, w którym słaby sen przyczynia się do bólu w ciągu dnia, co z kolei prowadzi do dalszych zaburzeń snu w nocy (3).

Zaburzenia snu, takie jak: zaburzenia oddychania podczas snu, chrapanie i oddychanie ustami podczas snu, mogą wpływać na zdrowie jamy ustnej. Problemy te mogą być związane z zapaleniem dziąseł i innymi problemami zdrowotnymi jamy ustnej (4).

Jednym z powszechnie stosowanych systemów klasyfikacji zaburzeń snu jest Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu (ICSD), publikowana przez American Academy of Sleep Medicine (AASM) (tab. 1) (5).

Zachowania i zaburzenia snu różnią się u dzieci i dorosłych. Niektóre zaburzenia są bardziej rozpowszechnione u dzieci, takie jak problemy z zasypianiem i budzenie się w nocy z powodu złych nawyków związanych ze snem i nadmierną zależnością od uwagi rodziców. Nastolatki mogą doświadczać zespołu opóźnionej fazy snu (ang. delayed sleep-phase syndrome) z powodu połączenia zmian fizjologicznych i nocnych zajęć. Zaburzenia rytmu ruchowego, takie jak: uderzanie głową, moczenie nocne i zaburzenia pobudzenia, są często obserwowane u dzieci przed okresem dojrzewania. Co ciekawe, niektóre zaburzenia snu, które kiedyś uważano za występujące wyłącznie u dorosłych, takie jak: obturacyjny bezdech senny, zespół niespokojnych nóg, okresowe ruchy kończyn podczas snu i zaburzenia zachowania podczas snu REM, są obecnie rozpoznawane również u dzieci (6).

Fizjologia snu ulega znaczącym zmianom w okresie dzieciństwa i dojrzewania. Na przykład sen z szybkimi ruchami gałek ocznych (REM) występuje częściej u małych dzieci ze względu na jego rolę we wczesnym rozwoju mózgu. Ponadto dobowy zegar biologiczny potrzebuje czasu, aby w pełni się rozwinąć. W wieku około 6 miesięcy dzieci zazwyczaj zaczynają rozwijać bardziej ciągły wzorzec snu w nocy, zmniejszając potrzebę częstych nocnych karmień. Zapotrzebowanie na sen stopniowo zmniejsza się przez całe dzieciństwo, aż do okresu dojrzewania. W okresie dojrzewania może wystąpić przejściowy wzrost zapotrzebowania na sen. Jednak na tym etapie występuje fizjologiczne opóźnienie w fazie snu, co prowadzi do tendencji do późniejszego wstawania. To, w połączeniu z aktywnościami towarzyskimi, które mają miejsce późno w nocy, może powodować brak snu i nadmierną senność w ciągu dnia, tzw. zespół opóźnionej fazy snu (ang. Delayed Sleep Phase Syndrome – DSPS). Zespół opóźnionej fazy snu nasila się za adolescencji i występuje u 3,3% populacji (7). Charakteryzuje się opóźnionym zasypianiem, zwykle pomiędzy godziną 2:00 a 5:00 rano.

Brak snu prowadzi do zmniejszenia produkcji śliny w jamie ustnej. Ślina neutralizuje kwasy wytwarzane przez bakterie, działając jako bufor. Gdy śliny jest za mało, usta stają się suche, zwiększa się ryzyko próchnicy, kandydozy i chorób dziąseł. Słaby sen może osłabić układ odpornościowy, czyniąc organizm bardziej podatnym na infekcje, które powodują choroby dziąseł. Moczenie nocne może być czynnikiem predysponującym do bruksizmu sennego u dzieci, ponieważ powoduje stres emocjonalny i ma negatywny wpływ na samoocenę. Ponadto moczenie nocne oraz bruksizm są często związane z innymi zaburzeniami snu, takimi jak zespół obturacyjnego bezdechu sennego, z tego powodu bruksizm dziecięcy wymaga starannej długoterminowej obserwacji, w celu wykluczenia potencjalnego występowania wyżej wymienionych schorzeń (8).

Bezsenność to powszechne zaburzenie snu charakteryzujące się trudnościami z zasypianiem, utrzymaniem snu lub uzyskaniem wystarczającej ilości regenerującego snu. Dotyka od 10 do 30% populacji (9). Wyróżnia się dwa rodzaje tej choroby. Bezsenność krótkotrwała zwykle trwa przez krótki okres, często wywołana jest stresem, zmianami rytmu snu lub niektórymi lekami. Zwykle ustępuje w ciągu kilku dni lub tygodni po ustąpieniu czynnika. Przewlekła bezsenność charakteryzuje się trudnościami ze snem utrzymującymi się przez 3 lub więcej nocy w tygodniu i trwającymi co najmniej 3 miesiące. Osoby, które mają problem z zasypianiem, mają skłonność do nadmiernego apetytu w nocy. Często spożywają rzeczy zawierające duże ilości cukrów. Zmniejszone pH w jamie ustnej po spożyciu jedzenia przed snem wraz ze zmieszoną produkcją śliny potęguje demineralizację szkliwa. Skrócony czas snu oznacza mniejszą produkcję śliny. Wiele osób mających problemy z zasypianiem tuż po przebudzeniu sięga po przekąskę. Zespół nocnego jedzenia nie tylko przyczynia się do depresji oraz nadwagi, ale może również prowadzić do nadmiernej demineralizacji szkliwa i rozwoju próchnicy (10).