Są to panie po czterdziestym albo około pięćdziesiątego roku życia, u których zaczyna się wkraczanie do menopauzy czyli okres przedmenopauzalny. To kobiety, które mają zaburzenia krwawień miesięcznych – krótkie lub przedłużające się krwawienia miesięczne. U części pań zaburzeniom krwawienia towarzyszą także objawy wegetatywne, czyli: uderzenia krwi do głowy, złe samopoczucie, niechęć do pracy, zaburzenia snu a także szereg innych zaburzeń, które utrudniają pracę i życie. Te kobiety powinny stosować hormonalną terapię zastępczą.

W Polsce bardzo mało kobiet stosuje hormonalną terapię zastępczą. Dość często są to kobiety, które zaczynają ją stosować późno – wiele lat po ostatnim krwawieniu miesięcznym. Często zaczynają ją stosować kobiety, które są skierowane do lekarza ginekologa czy endokrynologa z powodu innych problemów, np. choroby niedokrwiennej serca lub objawów osteoporozy czy osteopenii (wstępu do osteoporozy). Jest to już stanowczo za późno, ponieważ hormonalną terapię zastępczą warto stosować jako profilaktykę a nie jako leczenie, czyli wyprzedzać objawy chorobowe.

Nie znaczy to, że wiek pacjentki jest ograniczeniem do stosowania HTZ. Podczas mojego ostatniego wykładu w Towarzystwie Ginekologów i Położników Litwy, padło pytanie: Jeżeli kobieta nigdy nie stosowała HTZ a jest już osobą starszą, jak wtedy można jej pomóc? Podkreślam: hormonalną terapię zastępczą można rozpoczynać w każdym wieku!

Nie, wszyscy lekarze zajmujący się tym problemem podkreślają, że bardzo mały odsetek kobiet w Polsce stosuje hormonalną terapię zastępczą. Kobiety nie biorą pod uwagę, że hormonalna terapia zastępcza jest wspaniałym lekiem – ja w swojej pracy nazwałam ją nawet „zbawieniem” dla niektórych kobiet.

Dla wielu kobiet najważniejszym problemem związanym ze stosowaniem hormonalnej terapii zastępczej jest: „Czy nie utyją?” – jakby to miało najistotniejsze znaczenie, ponieważ kobiety tyją w okresie menopauzy także bez stosowania hormonów.

Większość kobiet obawia się także, że hormonalna terapia zastępcza może wywoływać procesy nowotworowe. Chcę podkreślić, że nie jest to prawda. Badania przeprowadzone na olbrzymiej grupie kobiet (ok. 3000) przez badaczy amerykańskich, potwierdziły, że odpowiednio wyważona i odpowiednio stosowana hormonalna terapia zastępcza nie wywołuje procesów nowotworowych. Nowotwór piersi częściej jest wywoływany przez nagłą otyłość w okresie menopauzalnym u tych kobiet, które nigdy HTZ nie stosowały. Ryzyko zachorowania zwiększa także wypijanie codziennie jednego drinka! To są czynniki, które bardziej podnoszą ryzyko zachorowania na raka piersi niż stosowanie HTZ. Są pewne preparaty hormonalne stosowane w HTZ, które mogą nawet zapobiegać nowotworom piersi a także mogą być stosowane u kobiet po mastektomii!

Kolejna bardzo ważna sprawa, to fakt, że u kobiet stosujących HTZ, jeśli już wystąpił nowotwór piersi, jest on wykrywany w bardzo wczesnym etapie zaawansowania. Te kobiety są bowiem systematycznie kontrolowane, w przeciwieństwie do kobiet, które nigdy nie wykonują ani badania ultrasonograficznego ani mammografii – u nich proces nowotworowy wykrywa się w stopniu zaawansowanym.

Można stosować dość długo ten sam preparat ale można także go zmieniać. W początkowym okresie – w okresie przedmenopauzalnym czy wczesnej menopauzie, czynność hormonalna jajników jeszcze, w małym stopniu, istnieje. Zatem dawki estrogenów i progestagenów nie muszą być tak wysokie, bowiem ich zadaniem jest uzupełnianie niedoborów hormonów a nie całkowite zastąpienie czynności hormonalnej. W późniejszym okresie dawki hormonów można zwiększać.

Można także stosować inne preparaty u kobiet, które nie miesiączkują już od roku. Jest wiele takich doskonałych preparatów, które można stosować ciągle – bez przerw na krwawienia, jeśli kobiety sobie takich przerw nie życzą. Oczywiście trzeba uprzednio zrobić wszystkie badania i powtarzać je systematycznie.

Główne, podstawowe badania ginekologiczne – określenie czy nie ma patologii narządu rodnego, badanie cytologiczne. Bardzo ważne jest badanie ultrasonograficzne piersi u młodszych kobiet i badanie mammograficzne u kobiet po 50 roku życia. Należy także wykonywać kontrolnie badanie ultrasonograficzne narządu rodnego, a przede wszystkim sprawdzać, czy nie powstała patologia w śluzówce macicy pod wpływem działania hormonów.

Powinno się także określać czynność wątroby oraz przewodu pokarmowego, ponieważ w hormonalnej terapii zastępczej stosuje się preparaty, których nie wolno podawać doustnie w kamicy pęcherzyka żółciowego czy chorobach przewodu pokarmowego z zaburzeniem wchłaniania (wrzodziejące zapalenie jelit, choroba Leśniewskiego-Crohn´a). W tych przypadkach należy podawać preparaty HTZ przezskórnie. Na rynku jest mnóstwo doskonałych preparatów tego typu, do wyboru i do decyzji lekarzy prowadzących.

Trzeba także określać układ krzepnięcia kobiety. Niebezpiecznie jest podawać HTZ jeśli kobieta aktualnie ma zakrzepowe zapalenie żył.

Można wymienić więcej przeciwwskazań do stosowania hormonalnej terapii zastępczej w ogóle, ale grupa chorób wykluczających jej stosowanie jest relatywnie mała. Szereg chorób wyklucza natomiast jej podawanie drogą pokarmową.

Tak i tu istnieje problem. Pierwsza ocena i kwalifikacja kobiet powinna należeć do wysokiej klasy specjalistów – ludzi bardzo doświadczonych, od wielu lat prowadzących kobiety stosujące hormonalną terapię zastępczą, od dawna leczących menopauzę czy osteo-porozę. Poza tym istotne jest, żeby pierwszym lekarzem był ginekolog – dobrze jeśli wspólnie z endokrynologiem, a najlepiej, żeby był to lekarz łączący obie te specjalizacje. On musi zrobić tzw. przesiew, zakwalifikować kobietę do HTZ. Bardzo istotne jest, żeby mógł w pewnych przypadkach uciec się do pomocy zarówno lekarza, który zna się doskonale na przypadkach niedokrwiennej choroby serca, jak i specjalisty, który zna się na problemach osteoporozy. To są dwie główne choroby, które mogą doprowadzić do ciężkiego kalectwa a nawet śmierci.

Choroba niedokrwienna serca może prowadzić do zawałów, towarzyszy jej też nadciśnienie, wylewy krwi do mózgu. To są choroby, które muszą być bardzo dokładnie leczone – nie tylko hormonalną terapią zastępczą ale także stosowaniem specjalistycznych preparatów. Drugą najważniejszą chorobą jest osteoporoza, której towarzyszą złamania trzonów kręgów, szyjki kości udowej i kości dalszego odcinka kości promieniowej. Ta choroba także wymaga specjalistycznego leczenia.

Menopauzie towarzyszą także objawy wypadowe, czyli psychogenne lub – jak nazywa się je obecnie – psychologiczne, a także objawy ze strony układu moczowo-płciowego: suchość pochwy, zwężenie pochwy, częstomocz, nietrzymanie moczu. Nie są to dolegliwości zagrażające życiu kobiety i stosunkowo łatwo można je usunąć.