© Borgis - Medycyna Rodzinna 5/2002, s. 166-168
Elżbieta Ganczarska
Szczepienia ochronne
Preventive vaccinations
Praktyka lekarza rodzinnego „Zdrowie”
Summary
It is important to stimulate our immunological system properly through preventive vaccinations from the first days of our lives, and then to continue them according to the adequate vaccination calendar.
Już z chwilą naszych narodzin jesteśmy stale narażeni na działanie wszechobecnych wirusów i bakterii, które przy sprzyjających okolicznościach mogą przełamać nasz system odpornościowy i wywołać ciężkie schorzenia.
Dlatego też, tak ważną sprawą staje się odpowiednie stymulowanie naszego układu immunologicznego poprzez rozpoczynające się od pierwszych dni naszego życia szczepienia ochronne, a następnie kontynuowanie ich zgodnie z obowiązującym kalendarzem szczepień.
Jak wykazały długoletnie badania i obserwacje jest to najbardziej skuteczna broń w walce z chorobami zakaźnymi, dzięki której udało się wyeliminować niektóre choroby, jak: ospa wietrzna, poliomyelitis, błonica, a także zmniejszyć liczbę zachorowań na odrę, gruźlicę, tężec, krztusiec.
Szczepionki są to preparaty biologiczne, stosowane w uodpornieniu czynnym, które zawierają antygeny wywołujące w zaszczepionym organizmie produkcję swoistych przeciwciał i pozostawiają w pamięci immunologicznej ślad, który pozawala na szybką produkcję przeciwciał, po ponownym zetknięciu z drobnoustrojem.
Przy przestrzeganiu odpowiedniego cyklu szczepień odporność jest długotrwała.
Uodpornienie bierne – polega na wprowadzaniu do organizmu gotowych przeciwciał, o krótkim okresie przetrwania, które znikają najdalej po kilku tygodniach (surowice, immunoglobuliny).
Szczepionki możemy podzielić ze względu na:
- Postać antygenu:
Szczepionki żywe zawierają żywe drobnoustroje szczepów atenuowanych (odzjadliwionych), które zachowują w pełni właściwości antygenowe.
Żywą szczepionką bakteryjną jest preparat BCG, preparaty wirusowe to szczepionka przeciw poliomyelitis wg Sabina, przeciw odrze, śwince, różyczce.
Przygotowanie szczepionki żywej polega na namnożeniu bakterii na sztucznym podłożu, zagęszczeniu i oczyszczeniu preparatu, następnie zawieszeniu jej w odpowiednim nośniku (stabilizatorze), którym może być glutaminian sodu, chlorek magnezu, sacharoza, żelatyna.
Natomiast produkcja szczepionek wirusowych odbywa się w hodowli tkankowej, dlatego też mogą one zawierać minimalne ilości białka obcogatunkowego.
Szczepionki zabite – do ich produkcji stosuje się odpowiednio dobrane, wysoko immunogenne szczepy, których zawiesina uzyskana w hodowli jest poddawana inaktywacji za pomocą ciepła, promieniowania lub czynników chemicznych (formaldehyd, fenol).Szczepionki zabite zawierają czynnik konserwujący – mertiolat lub fenol. Do szczepionek zabitych bakteryjnych należą: przeciw krztuścowi, durowi brzusznemu, cholerze, do wirusowych – przeciw wściekliźnie i poliomyelitis wg Salka.
Szczepionki zawierające przetworzone metabolity drobnoustrojów noszą nazwę anatoksyn (toksoidy). Do ich produkcji stosuje się silnie toksynogenne szczepy, wytworzone przez nie enzymy i białkowe toksyny przechodzą do płynu hodowli, po odwirowaniu poddawane są działaniu odtoksycznienia (formaldehyd), zachowują przy tym bardzo dobre właściwości antygenowe, dzięki czemu wzbudzają długotrwałą odporność (np.: anatoksyna przeciwtężcowa, przeciwbłonicza).
- Postać szczepionek:
Szczepionki płynne – są gotowe do użycia, z antygenem adsorbowanym na wodorotlenku glinu.
Szczepionki suche – dostarczone w postaci proszku umieszczonego w fiolce lub ampułce, który należy rozpuścić w rozpuszczalniku dołączonym do preparatu.
Szczepionki wysuszone, a zwłaszcza liofilizowane są bardziej stabilne, stąd też dłuższy termin ważności niż szczepionek płynnych.
- Swoistość szczepionek:
– monowalentne – zawierają jeden rodzaj drobnoustroju lub antygenu uodparniającego przeciw jednej chorobie,
– poliwalentne (skojarzone) – zawierają więcej niż jeden antygen z tego samego lub innego drobnoustroju i uodparniają jednocześnie przeciw kilku chorobom.
Z wieloletnich obserwacji wynika, że efektywność szczepionek poliwalentnych jest równie skuteczna, a nawet może przewyższać rezultaty szczepień za pomocą szczepionek monowalentnych.
Unikamy przy tym częstych wizyt w przychodni, a jednocześnie zmniejszamy stres związany ze szczepieniem, który niewątpliwie występuje, zwłaszcza, u najmłodszych naszych pacjentów.
Rolą lekarzy rodzinnych, pediatrów i lekarzy pracujących w podstawowej opiece zdrowotnej jest propagowanie i zachęcanie do szczepień ochronnych, jednocześnie każdy z nas powinien czuć się odpowiedzialny za realizację programu uodparniania czynnego przeciw chorobom zakaźnym, wszystkich swoich pacjentów.
Właściwie prowadzona profilaktyka daje wspaniałe efekty – to nasz cel.
Dlatego też, musimy pamiętać, aby każde dziecko było szczepione zgodnie z obowiązującym aktualnie kalendarzem szczepień (a w przypadku ewidentnych przeciwwskazań – dla niego odpowiednio dobranym indywidualnym schematem szczepień).
W naszym kraju nadal zbyt wielu lekarzy „zwalnia” ze szczepień dzieci, my musimy pamiętać, że odporność indywidualna idzie w parze z odpornością populacji i dopiero blisko 90% wszczepienie w odrze około 95% poprawia znacząco stan epidemiologiczny.
Rola i zadania dla lekarzy rodzinnych, pediatrów i lekarzy POZ:
– intensywne prowadzenie edukacji zdrowotnej swoich pacjentów oraz popularyzacja szczepień ochronnych,
– odpowiednia kwalifikacja do szczepień z uwzględnieniem ewentualnych przeciwwskazań,
– wykonanie badania lekarskiego (bezpośrednio przed szczepieniem),
– zapewnienie fachowej pomocy lekarskiej w przypadku wystąpienia NOP (niepożądane odczyny poszczepienne),
– sprawowanie nadzoru nad transportem oraz odpowiednim przechowywaniem szczepionek,
– sprawdzanie prawidłowości prowadzonej dokumentacji szczepień ochronnych,
– współpraca z terenową stację sanitarno-epidemiologiczną.
Wobec dużego postępu i wprowadzaniu nowych technologii do produkcji szczepionek, ryzyko wystąpienia NOP jest obecnie niewielkie, ale mimo to musimy być zawsze przygotowani do przeciwdziałania i udzielenia szybkiej pomocy.
Zestaw przeciwwstrząsowy jest niezbędnym elementem wyposażenia gabinetu szczepień.
Obowiązkiem lekarza jest zapoznanie rodziców dzieci, a także młodzież i osoby dorosłe z możliwością i zasadnością wykonywania szczepień ochronnych, zarówno tych występujących w obowiązkowym kalendarzu szczepień, i tych zalecanych przez Ministerstwo Zdrowia.
Kalendarz szczepień ochronnych jest corocznie opracowywany i może ulegać zmianom w zależności od sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych w naszej populacji.
Podstawowym źródłem aktualnych informacji o szczepieniach jest „Program szczepień ochronnych” ustalany przez Głównego Inspektora Sanitarnego zawierający właśnie ten aktualny „Kalendarz szczepień ochronnych”.
Z uwagi na powszechną znajomość wśród lekarzy szczepień obowiązkowych, pragnę przypomnieć zalecane szczepienia ochronne:
1. SZCZEPIENIE PRZECIW ODRZE, ŚWINCE I RÓŻYCZCE
Szczepionki zarejestrowane (M-M-R II, PIORIX) zawierają zalecane w Kalendarzu Szczepień szczepy wirusa świnki Jeryl Lynn i jego pochodną RIT 4385, TRIMOVAX zawiera nierekomendowany szczep wirusa świnki, Urabe AM-9. Szczep Jeryl Lynn jest bezpieczniejszy i bardziej atenuowany w porównaniu ze szczepem Urabe AM 9. Szczepionkę należy stosować zamiast obowiązującego szczepienia przeciw odrze, w 13-14 miesiącu życia, oraz także, jako dawkę przypominającą, w 7 roku życia, również zamiast szczepionki przeciw odrze.
2. SZCZEPIENIE PRZECIW ŚWINCE
MUMPSVAX – zawiera żywe wirusy, ze szczepu Jeryl Lynn.
Wskazania do szczepienia:
– Chłopiec posiadający z różnych przyczyn, tylko jedno jądro.
– Dzieci z uszkodzeniem słuchu.
– Dzieci i osoby dorosłe wrażliwe na zakażenie wirusem.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Program szczepień ochronnych: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 19 grudnia 2001 r., 2. Uodpornienie sztuczne przeciw chorobom zakaźnym u dzieci i młodzieży – poradnik dla lekarzy pod redakcją prof. dr hab. med. Barbary Woynarowskiej. 3. Prof. dr hab. med. Irena Szajner-Milart – Polskie Towarzystwo Pediatryczne ZG, „Indeks Leków-Medycyny Praktycznej-2001”.
Pozostałe artykuły z numeru 5/2002:
