Zacznijmy od tego, że nie jest to rozpoznanie stosowane we współczesnej diagnostyce medycznej, w tym i psychiatrycznej. Mam jednocześnie świadomość, że ta diagnoza gości nadal na kartach informacyjnych, zwykle pisana po łacinie, co ma przydać jej enigmatyczności. Samo jednak usunięcie terminu z klasyfikacji zaburzeń psychicznych (por. ICD-10 – rozdział F., DSM-IV) nie jest ustąpieniem tego typu dolegliwości u pacjentów. Dotychczasowemu pojęciu dystonia neurowegetatywna odpowiada obecnie termin „zaburzenia somatopodobne” (somatoform disorders – wg DSM-IV), a szczególnie jego najczęstsza postać jaką jest „zaburzenie z somatyzacją” (somatization disorder – wg DSM-IV). Zaburzenia somatopodobne definiowane są jako te postacie zaburzeń psychicznych, w których:

– na plan pierwszy wysuwają się dolegliwości fizyczne, sugerujące chorobę somatyczną;

– ww. dolegliwości somatyczne nie znajdują swego wytłumaczenia w odchyleniach w stanie fizycznym pacjenta;

– nie są również spowodowane przez nadużywanie leków lub substancji psychoaktywnych;

– nie są one częścią obrazu innych zaburzeń psychicznych ze znaczną manifestacją somatyczną (np. zespół lęku panicznego, czy depresja maskowana);

– wreszcie, objawy te nie są celowo produkowane przez pacjenta (symulowanie choroby).

Oprócz zaburzenia z somatyzacją zaburzenia somatopodobne obejmują m.in.: zaburzenie konwersyjne (dawna nerwica histeryczna), ból psychogenny, czy hipochondrię.

Główną cechą zaburzenia z somatyzacją (F.45.0) wg ICD-10, są powracające, różnorodne dolegliwości fizyczne. Uważa się, że wszystkie przypadki zaburzenia z somatyzacją rozpoczynają się przed 30 rż. Typowe dolegliwości fizyczne obejmują:

– dolegliwości bólowe z co najmniej czterech różnych miejsc ciała (najczęściej: głowy, brzucha, pleców, stawów, klatki piersiowej, odbytu) lub zaburzenia funkcji z różnych miejsc (np. zaburzenia miesiączkowania, czynności seksualnych, czy oddawania moczu) (kryterium B1 wg DSM-IV);

– co najmniej dwie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (np. nudności, wzdęcia, wymioty, biegunki, czy nietolerancja niektórych pokarmów) (kryterium B2 wg DSM-IV);

– co najmniej jeden objaw związany z funkcjami seksualnymi (inny niż dolegliwości bólowe wymienione w kryterium B1), np. nieregularne lub zbyt obfite miesiączki u kobiet, czy zaburzenia erekcji lub ejakulacji u mężczyzn (kryterium B3 wg DSM-IV);

– co najmniej jeden objaw mogący wskazywać na chorobę układu nerwowego, np. zaburzenia równowagi, parestezje, podwójne widzenie (kryterium B4 wg DSM-IV).

W codziennej diagnostyce proponuję instrument diagnostyczny opracowany przez autora na podstawie ICD-10 i DSM-IV na potrzeby Oddziału Nerwic Kliniki Psychiatrii AM w Lublinie (tab. 1).

Ponieważ zaburzenie z somatyzacją może naśladować wiele chorób somatycznych, to przy tak postawionym pytaniu liczba badań diagnostycznych rośnie prawie do nieskończoności. Należy tutaj również wziąć pod uwagę, że badań tych domaga się sam pacjent, nie wierząc w kolejne, korzystne dla niego ich wyniki. Dlatego też odpowiedź na to pytanie brzmi – im mniej badań dodatkowych, tym lepiej. Dlatego też sądzę, że ważniejsze jest tutaj zebranie wywiadu, niż badania dodatkowe. Im więcej różnorodnych dolegliwości, im więcej poprzedzających wizytę badań dodatkowych, im bardziej spektakularny i „kolorowy” ton wypowiedzi o dolegliwościach somatycznych, tym bardziej jest prawdopodobne rozpoznanie dystonii neurowegetatywnej, czyli zaburzenia z somatyzacją.