© Borgis - Medycyna Rodzinna 2/2009, s. 39-43
*Stella Buczek
Ciążowe dolegliwości – sposoby zapobiegania
Disorders during pregnancy – methods of prevention
Samodzielna Sekcja Dietetyki, Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi
Dyrektor Instytutu: prof. dr hab. n. med. Przemysław Oszukowski
Summary
Increased levels of female sex hormones during pregnancy contribute to unpleasant syndromes such as nausea and vomiting, constipation, flatulence. Pregnant women often suffer because of heart burn and gestational edema.
The disorders mentioned above (except hyperemesis gravidarum) are not direct menace both for fetus and mother, but they are inconvenient and decrease the pregnant women´s quality of life. Pregnant women without problems such as nausea and vomiting have been noted to have improved pregnancy outcomes, including fewer miscarriages, preterm deliveries, and stillbirths as well as fewer instances of fetus with low birth weight, growth retardation and mortality.
Therefore to avoid such complications and reduce the painful disorders during pregnancy, physicians need to be familiar with the low-risk nonpharmacological treatment methods available.
Nonpharmacological treatment of woman with mild nausea and vomiting of pregnancy should include dietary changes. Affected pregnant woman should be instructed to eat frequent, small meals and to avoid meals with smells and food textures that cause nausea. Proper choice of products as well as reduction of the improper food, appropriate schedule of mealtimes, choosing the right way of preparing the meals can help to alleviate painful ailment during pregnancy and avoid further complications. Dietetic treatment which is introduced early enough allows to avoid later pharmacological treatment
The methods of preventing disorders which are suffered by pregnant women (mainly practical application of dietetic advice) are described in the article.
Każda kobieta oczekująca na urodzenie dziecka pragnie, aby przyszło na świat z ciąży donoszonej, zdrowe, silne, prawidłowo rozwinięte, o odpowiedniej wadze urodzeniowej, bez wad rozwojowych i powikłań ciążowych. Nawet, jeżeli ciąża przebiega bez problemów, zwykle towarzyszy jej szereg dolegliwości i różnych nieprzyjemnych objawów. Niektóre z nich pojawiają się tak często, że są nawet uważane za zjawisko normalne świadczące o ciąży (1).
Objawy typu: nudności, wymioty, zgaga, zaparcia, wzdęcia, wiatry i obrzęki to dolegliwości nie ułatwiające wcale kobiecie pogodnie znosić ten stan. Świadomość, że objawy te są w ciąży powszechne, nie oznacza że kobieta musi je znosić bez próby zapobiegania ich występowaniu, zwłaszcza że takie dolegliwości utrzymując się przez długi czas, mogą niekorzystnie wpływać na stan odżywienia przyszłej matki, jej samopoczucie, kondycję, a tym samym zakłócić prawidłowy rozwój dziecka (2, 3).
Nudności – to często jedna z pierwszych zauważalnych oznak zajścia w ciążę. Mogą zdarzyć się o każdej porze dnia, choć najczęściej słyszy się o „porannych nudnościach”. Występują u około 80% kobiet w ciąży (4). Te wczesne sygnały ciąży są spowodowane zmianami hormonalnymi (wzrost poziomu estrogenu i progesteronu, które początkowo są produkowane tylko przez jajniki, a po kilku tygodniach ciąży także przez rozwijające się łożysko) i metabolicznymi (zmniejszona aktywność układu trawiennego). Utrzymują się zwykle do 13-15 tygodnia ciąży. Jeżeli po tym czasie nie ustępują to kojarzone są głównie z bodźcami ze strony układu pokarmowego takimi jak duża objętość posiłków, produkty i posiłki wysokotłuszczowe. Czynnikami stymulującymi mogą być również: podrażnienie błędnika (jazda samochodem), wdychanie dymu tytoniowego a nawet jakiś odrażający widok lub wspomnienie. Zmęczenie i czynnik emocjonalny pogłębiają objawy. Nudności i mdłości są często zwiastunem i zapowiedzią wymiotów. Uporczywe, przedłużające się niepowściągliwe wymioty ( hyperemesis gravidarum) mogą stanowić komplikację ciążową prowadzącą do odwodnienia organizmu oraz innych zmian ze spadkiem masy ciała ciężarnej włącznie (5, 6).
Zapobieganie – łagodzenie:
? głęboki oddech w pierwszej fazie,
? unikanie bodźców stymulujących,
? odwrócenie i skupienie uwagi na innych doznaniach,
? w przypadku nudności wywołanych czynnikami kojarzonymi z przewodem pokarmowym:
– zmiana czasu spożywania posiłków, gdy nudności pojawiają się o tej samej porze dnia,
– spożywanie małych ilościowo posiłków ze zwiększoną częstotliwością,
– obniżenie objętości spożywanego posiłku poprzez wyeliminowanie napojów podawanych po posiłku lub w czasie jego spożywania,
– unikanie smażonych oraz tłustych potraw,
– unikanie ekspozycji na zapachy pochodzące z gorących, parujących potraw,
– poranne nudności najlepiej łagodzi podwyższenie poziomu glukozy w organizmie poprzez przyjęcie węglowodanów (np. suchego herbatnika) tuż po przebudzeniu w łóżku; a po wstaniu zjedzenie lekkiego śniadania, dopiero w późniejszej porze dnia bardziej treściwego posiłku,
– zastosowanie naturalnego środka, jakim jest imbir jako dodatku do potraw lub herbaty (7).
Zgaga – to uczucie bolesności określane jako palenie lub pieczenie przełyku nie nazywane jednak zazwyczaj bólem lecz przykrą dokuczliwością. Za główny czynnik wywołujący zgagę uważa się kwas żołądkowy przedostający się do przełyku w wyniku tzw. refluksu (odpływu) żołądkowo-przełykowego. Kwas solny drażni śluzówkę przełyku i powoduje bolesne uczucie pieczenia w dołku podsercowym promieniujące do gardła oraz gorzko-kwaśny smak w ustach.
Zgaga może występować okazjonalnie u większej liczy osób i w zasadzie nie jest uznawana za chorobę, ani za objaw schorzenia. Występuje natomiast powszechnie u kobiet w trzech ostatnich miesiącach ciąży, ale zwykle ustępuje po urodzeniu dziecka. Zgagę leczy się środkami o alkalizującym działaniu obniżającymi odczyn kwaśny zawartości żołądka. Formą zapobiegania jest właściwy dobór diety – rozpoznanie produktów wywołujących zgagę i ich ograniczenie bądź eliminacja (8). W tabeli 1 podano przykłady produktów i czynników mogących wywoływać zgagę.
Tabela 1. Produkty i czynniki mające wpływ na występowanie zgagi.
| Działające usposobiająco | Działające zapobiegawczo |
- otyłość, nadwaga
- rzadkie obfite posiłki
- tłuste posiłki
- przyprawy: cebula, czosnek, pieprz, ięta, musztarda
- alkohol
- kawa
- palenie papierosów
- dźwiganie ciężarów
- szczególnie po mjedzeniu | - obniżenie masy ciała u osób otyłych
- częste spożywanie posiłków
- unikanie jedzenia przed snem
- dieta wysokobiałkowa z ograniczeniem tłuszczu
- doraźne stosowanie tzw. sodki NaHCO3
- produkty rzadko wywołujące zgagę: chude produkty mleczne i chude mięso, jabłka, ziemniaki, banany, lody, ciasto, cukierki, zupy bez ostrych przypraw |
Zapobieganie – łagodzenie:
? częste spożywanie posiłków,
? wyłączenie z diety potraw wysokotłuszczowych,
? unikanie ostrych przypraw (pieprz, papryka, cebula, czosnek),
? wyeliminowanie kawy naturalnej, która powoduje silne wydzielanie kwasu żołądkowego,
? wyeliminowanie alkoholu i zwyczaju palenia papierosów!,
? unikanie jedzenia przed snem,
? płyny należy przyjmować przed i po posiłkach, a nie w trakcie posiłku,
? stosujemy:
– wywar z siemienia lnianego – 1 łyżeczkę zalewamy szklanką zimnej wody, gotujemy do uzyskania konsystencji rzadkiego kisielu,
– napar z rumianku – 1 kopiastą łyżeczkę suszu zalewamy szklanką wrzącej wody i zostawiamy pod przykryciem na 15 minut, cedzimy i pijemy małymi łyżeczkami,
– pijemy wodę mineralną niegazowaną, która nie powoduje wzdęć przewodu pokarmowego,
– jemy powoli, długo przeżuwając; wydziela się wtedy większa ilość śliny wzmacniającej mechanizm obronny błony śluzowej przewodu pokarmowego,
? jeżeli posiłek (wbrew zaleceniom) był obfity, koniecznie trzeba iść na spacer; jelita wtedy szybciej i efektywniej pracują, dzięki naturalnemu masażowi jakim jest ruch.
Wzdęcia – to nadprodukcja gazów (przy zakłóconym procesie trawienia i fermentacji), których zdrowy organizm wytwarza 180-520 g/dziennie. Ich nadmiar powoduje nieprzyjemne, bolesne uczucie nadmuchanego brzucha, uczucie rozpierania, napadowe kurcze jelit (tzw. kolkę), głośne kruczenie oraz przelewania się w jamie brzusznej, odbijanie, powstawanie kłopotliwych tzw. wiatrów. Gazy gromadzące się w przewodzie pokarmowym to połykane przy jedzeniu i piciu powietrze oraz produkty powstające głównie w czasie fermentacji niestrawnych części pożywienia: wodór, metan, dwutlenek węgla, azot, indol, skatol (9, 10, 11). Niestrawne produkty metabolizowane przez bakterie to najczęściej węglowodany. Jedną z przyczyn zaburzeń trawienia i wchłaniania węglowodanów jest brak lub niedostateczna aktywność enzymów trawiennych. Drugą przyczyną jest zbyt szybkie przechodzenie pokarmu przez przewód pokarmowy, a tym samym krótki czas trawienia (12).
Głównymi źródłami gazów są węglowodany oraz tłuszcze (zwłaszcza u osób z dysfunkcją wątroby lub pęcherzyka żółciowego). Do grupy produktów, które są w wysokim stopniu odpowiedzialne za wywoływanie wzdęć należą również: groch, fasola i mleko. Fasola może zwiększać produkcję gazów nawet 10-krotnie w stosunku do ilości uznanej za normalną (13).
Zapobieganie – łagodzenie:
? wprowadzenie czasowo (1-2 tygodnie) diety o możliwie najniższej zawartości węglowodanów i kontrolowanej zawartości tłuszczu, a zawierającej głównie białka,
? eliminacja z diety wzdymających produktów takich jak: kapusta, brukselka, szparagi, świeże pieczywo, pieczywo razowe,
? pozbycie się związków gazotwórczych z roślin strączkowych (fasola, groch, soja itp.) poprzez odpowiednie techniki kulinarne np. usunięcie znacznej części cukrów rozpuszczalnych wraz z wodą w której się moczyły oraz z wodą świeżą, w której się gotowały (13),
? ograniczenie spożycia słodyczy, miodu oraz przetworów i napojów słodzonych,
? unikanie przypraw korzennych, suszonych owoców, orzechów,
? dla osób ze schorzeniami wątroby lub pęcherzyka żółciowego dieta o stałej kontrolowanej zawartości tłuszczu,
? odpowiednie ćwiczenia odwykowe zapobiegające połykaniu powietrza i wolne jedzenie, długie żucie produktów przy zamkniętych ustach,
? częste spożywanie posiłków:
1. można stosować koper włoski, kminek, rumianek, czopki rozkurczowe,
2. doraźną ulgę przynosi masaż brzucha i ogrzewanie go ciepłą poduszką.
Zaparcia – są bardzo częstym objawem, który występuje już we wczesnym okresie ciąży, spowodowanym uciskiem powiększającej się macicy na dolny odcinek odbytnicy, co utrudnia ruchy robaczkowe jelit. Inne pozażywieniowe przyczyny zaparć to:
– brak ruchu (a więc wskazane są spacery),
– depresja i niepokój,
– życie w ciągłym pośpiechu – nieregularność w oddawaniu kału, który zbyt długo zalega w jelicie grubym.
Wskutek zbytniego odwodnienia kał tworzy twardą masę trudną do wydalenia. Prawidłowa częstość wypróżnień powinna wynosić jedno na dobę, lecz może się wahać od 2, a nawet 3 dziennie do 3-4 tygodniowo, co zależy od indywidualnych cech człowieka, a szczególnie od sposobu żywienia. Głównym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu tendencji do zaparć jest zanik uczucia dostatecznego parcia na stolec powodowany częstym świadomym powstrzymywaniem wypróżnienia i odkładaniem go do bardziej sprzyjających okoliczności.
Długotrwała tendencja do zaparć powoduje wyraźne zwiększenie zagrożenia takimi chorobami jak uchyłki jelita grubego – (na skutek konieczności silnego kurczenia się mięśniówki jelita grubego przy przemieszczaniu twardej, zagęszczonej masy stolca) – czy rak jelita grubego – (przedłużony czas przejścia treści przez jelito grube powoduje o wiele dłuższy kontakt zawartych w kale substancji rakotwórczych ze ścianą jelita).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Lacroix R et al.: Nausea and vomiting during pregnancy: a prospective study of its frequency, intensity, and patterns of change Am J Obstet Gynecol 2000; 182: 931-7. 2. Lacasse A et al.: Nausea and vomiting of pregnancy: what about quality of life? BJOG: Int J Obstet Gynecol 2008; 115, 12: 1484-1493. 3. Mazzotta P, Magee LA: A risk - benefit assessment of pharmacological and nonpharmacological treatments for nausea and vomiting of pregnancy Drugs 2000; 59: 781-800. 4. Quinlan JD: Nausea and vomiting of pregnancy. Am Fam Physician 2003; 68: 121-128. 5. Tkaczuk-Włach J et al.: Niepowściągliwe wymioty ciężarnych. Przegl Menop 2007; 5: 310-315. 6. Eliakim R et al.: Hyperemesis gravidarum: a current review. Am J Perinat 2000; 17: 137-153. 7. Vutyavanich T et al.: Ginger for nausea and vomiting in pregnancy: randomized, double-masked, placebo-controlled trial. Obstet Gynecol 2001; 97: 577-582. 8. Jones K: Treatment of heartburn and constipation during pregnancy. Brit J Mid 2002: 10: 514-517. 9. Fink RN, Lembo AJ: Intestinal gas, Treat Option Gastroenter, 4, 4, 2001; 333. 10. Suarez FL, Levitt MD: An understanding of excessive intestinal gas. Curr Gastroenterol Rep 2000; 2: 413-419. 11. Serra J et al.: Mechanisms of intestinal gas retention in humans. Am J Physiol Gastrointest Liver Physiol 2001; 281: 6138-6143. 12. Amarowicz R: Gazotwórcze działanie oligosacharydów, Roczn PZH 1999; 50, 1: 89-95. 13. Jacórzyński B: Galaktocukry roślin strączkowych i możliwość ich eliminacji, Przem Spoż 1988; 11: 323-325. 14. Kunachowicz H, Paczkowska M: Włókno pokarmowe (błonnik pokarmowy). [W:] Normy żywienia człowieka. Jarosz M., Bułhak Jachymczyk B. (red.), IŻŻ, PZWL 2008; 159-171. 15. Cichon R, Wądołowska L: Węglowodany. [W:] Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu tom 1. Gawęcki J, Hryniewiecki L. (red.) PWN, Warszawa 2004; 138-151. 16. Raczyński P et al.: Zalecenia dotyczące suplementacji diety u kobiet podczas planowania ciąży, w ciąży i w czasie karmienia piersią, Gin Prakt 2006; 4(91): 2-7. 17. Grechuta M, Opala G: Zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym w przebiegu gestorzy EPH, Wiad Lek 2005; 58(7-8): 437-441. 18. Senderek T et al.: Kinesiotaping - nowe możliwości fizjoterapii kobiet w czasie ciąży. Fizjoter Pol 2005; 5, 2: 266-271. 19. Słomko Z et al.: Żywienie kobiet ciężarnych i karmiących. [W:] Żywienie człowieka zdrowego i chorego. tom 2. Hasik J, Gawęcki J. (red.). PWN, Warszawa 2004; 48-85. 20. Seibel MM: The role of nutrition and nutritional supplements in women´s health, Fertil Steril 1999; 72: 579-591. 21. Sasaki S: Clinical presentation and management of molar pregnancy, Best Pract Res Clin Obstet Gynecol 2003; 17: 885-892. 22. Neutral tube defects, Clinical mamagement guidelines for obestetrician - gynecologists Obstetrics and Gynecology 2003; 102: 203-213. 23. Brzeziński ZJ: Program pierwotnej profilaktyki wad cewy nerwowej w Polsce, Medycyna Wieku Rozwojowego 1999; 3, 4: 503-508. 24. Kunachowicz H et al.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL, Warszawa 2005.
