Znieczulenie nowożytne zapoczątkowało zastosowanie w Stanach Zjednoczonych, w Bostonie, eteru dwuetylowego w dniu 16 października 1846 r. Już 6 lutego 1847 r. środek ten wykorzystywał do znieczulenia ogólnego chirurg Ludwik Bierkowski w Krakowie, nieco później zaś Aleksander Le Brun – też chirurg – w Warszawie. W położnictwie pierwszy na świecie wprowadził podtlenek azotu do zwalczania bólu porodowego Polak praktykujący w Petersburgu – Stanisław Klikowicz (1880 r.). Wkrótce potem prof. Heliodor Święcicki, położnik i ginekolog, skonstruował i zastosował w praktyce nowoczesny aparat do krótkotrwałego znieczulenia porodu za pomocą mieszaniny tlenu i podtlenku azotu (Poznań 1888 r.).

U początków znieczulenia przewodowego w skali światowej odnajdujemy nawet nazwisko polskiego pisarza, Stanisława Przybyszewskiego. Z rozwojem nowoczesnej anestezjologii związany jest też Henryk Holerowicz, znany z opisu oryginalnej techniki znieczulenia splotu ramiennego, techniki wyprzedzającej o 45 lat stosowaną obecnie metodę opisaną przez Winnego. Wreszcie wcześniej, bo w 1901 r., Jan Prus, patolog z Uniwersytetu Lwowskiego, opisuje metodę defibrylacji elektrycznej – zastosowanej z powodzeniem w klinice w rok później w Norwegii, w przypadku migotania komór, do którego doszło w przebiegu znieczulenia chloroformem.

Nowoczesne znieczulenie w okresie 20-lecia międzywojennego rozwijało się w pięciu działających wówczas katedrach chirurgii polskich uniwersytetów w Wilnie, Lwowie, Krakowie, Poznaniu i Warszawie. Pojawiają się rozprawy doktorskie poruszające zagadnienia znieczulenia. Tematyka ta stanowiła poważną część wystąpień naukowych podczas wszystkich zjazdów chirurgów polskich.

Warto zaznaczyć, że podczas jednego z nich, w 1926 r., prof. Schramm ze Lwowa zastanawiał się, „czy więc nie byłoby pożądane zaprowadzić i u nas instytucji specjalistów usypiających” (XXII Zjazd Chirurgów Polskich). Już w roku wprowadzenia ewipanu jako środka znieczulenia dożylnego J. Grantowicz, chirurg z Poznania, wygłasza podczas XXII Zjazdu Chirurgów Polskich (1933 r.) referat pt. „O narkozie dożylnej z zastosowaniem ewipanu natrium”

Przerwane w okresie II wojny światowej kontakty naszego kraju ze światem spowodowały zahamowanie rozwoju metod znieczulenia na ziemiach polskich. Wkrótce po zakończeniu działań wojennych wraca z zachodu do kraju grupa polskich lekarzy, którzy rozwój dyscyplin zabiegowych uzależniają od wprowadzenia nowoczesnych metod znieczulenia. Początkowo potrafią je stosować nieliczni. Wśród nich wymienić należy przede wszystkim naszych nauczycieli, Stanisława Pokrzywnickiego i Mieczysława Justynę.

Pierwszy z nich po zakończeniu służby wojskowej w polskich siłach zbrojnych na zachodzie (w Anglii specjalizował się pod kierunkiem Sir Roberta Macintosha, profesora anestezjologa w Oxfordzie) przeprowadził pierwszy raz w kraju znieczulenie, podczas którego zastosował kurarę celem zwiotczenia mięśni (Kutno 1947 r.). Wkrótce został pracownikiem naukowym Uniwersytetu Łódzkiego i wraz z Mieczysławem Justyną z Instytutu Gruźlicy w Warszawie jest współtwórcą nowoczesnej anestezjologii w Polsce.

Przełomowym momentem było powołanie w 1951 r. przez Ministra Zdrowia stanowiska specjalisty krajowego (Mieczysław Justyna). Opracowano wówczas zasady specjalizacji i określono tryb powoływania specjalistów. Można było nim zostać, po zakończonym egzaminem, 4-letnim szkoleniu, co wówczas (poza Wielką Brytanią) było precedensem na kontynencie europejskim lub wyjątkowo w drodze uznania za specjalistów tych lekarzy, którzy wykonywali pracę za granicą.

Podstawą rozwoju anestezjologii stało się jednak dopiero okrzepnięcie tej nowej specjalizacji w regionalnych ośrodkach akademickich. Wokół ich liderów skupiła się działalność nie tylko nadzoru specjalistycznego, ale także całość spraw stanowiących o dalszych kierunkach realizacji zadań.

W 1961 r. powstał pierwszy Zakład Anestezjologii Akademii Medycznej w Łodzi, a kilka miesięcy później – Katedra Anestezjologii WAM w Łodzi (kierownikiem obydwu jednostek był Stanisław Pokrzywnicki). W dniu 2 listopada 1962 r. utworzono Zakład Anestezjologii Akademii Medycznej w Poznaniu (Witold Jurczyk).

Powstałe w latach pięćdziesiątych Towarzystwo Anestezjologów Polskich (obecnie Polskie Towarzystwo Anestezjologii i Intensywnej Terapii) skupia w swych szeregach większość, tj. 2000 anestezjologów. Zrzeszeni są oni w sekcjach specjalistycznych i oddziałach terenowych.

Pierwszym Prezesem Towarzystwa był Mieczysław Justyna, następnie funkcję tę sprawowali kolejno: Stanisław Pokrzywnicki, Witold Jurczyk, Bogdan Kamiński, Antoni Aroński, Marek Sych, Zdzisław Rondio, Andrzej Kübler, Anna Dyaczyńska-Herman, Wojciech Gaszyński i obecnie Andrzej Nestorowicz. Towarzystwo wydaje od 1969 r. własne czasopismo „Anestezjologia Intensywna Terapia”, którym po Stanisławie Pokrzywnickim kieruje Zdzisław Rondio.

Organizowane są kongresy naukowe. W 1990 r. Polskie Towarzystwo (Zdzisław Rondio) było w Warszawie organizatorem Kongresu Europejskiej Sekcji Światowej Federacji Towarzystw Anestezjologicznych, której jest członkiem.

Dalszy rozwój anestezjologii jako samodzielnej zawodowo, naukowo i organizacyjnie specjalności nie tylko w naszym kraju zależy od pozycji, którą zajmować będą jednostki akademickie, szczególnie przez rozwój działalności struktur anestezjologicznych bez naruszania ich suwerennej pozycji. Środowisko lekarskie z zadowoleniem przyjmuje do wiadomości stale rosnący, wysoki poziom usług anestezjologicznych w szpitalach społecznej służby zdrowia. Nie należy jednak zapomnieć, że jest on wynikiem wysokiego poziomu kształcenia. Bez anestezjologii akademickiej – rozwój tej specjalności podporządkowany poszczególnym dyscyplinom zabiegowym rokuje jak najgorzej.

Z okazji Jubileuszu działalności naukowej pani prof. Janiny Suchorzewskiej na Jej prośbę zebrałem od kierowników uczelnianych jednostek anestezjologicznych dane dotyczące ich powstawania i tworzonych form organizacyjnych. Zostały one przedstawione w postaci tabel, w których wymieniono kolejno:

– nazwiska działających anestezjologów przed utworzeniem struktur akademickich,

– późniejsze przekształcenie tych struktur do stanu obecnego,

– nazwiska kolejnych kierowników jednostek,

– uzyskiwane w uczelni habilitacje i stopnie profesorskie.

Dane niestety są niekompletne (głównie brak inicjałów imion). Zestawienia dotyczą wyłącznie struktur w Akademiach Medycznych wymienionych w kolejności alfabetycznej.

-M. Konopiński, T. Masłowska, I. Połońska, B. Połocki, R. Uszyńska, L. Malinowska

1970 – 1973; Zakład Anestezjologii Instytutu Chirurgii

1973 – 1983; Zakład Anestezjologii i Reanimacji Instytutu Chirurgii

1983 – 1998; Samodzielny Zakład Anestezjologii i Intensywnej Terapii

od 1998 – Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii, oddział intensywnej terapii i poradnia anestezjologiczna

1970 – 1983; M. Konopiński

1983 – 1998; L. Malinowska

od 1998 – A. Siemiątkowski

Stanowiska docenta: M. Konopiński, L. Malinowska

M. Goc, L. Mazur

1984 – 1999; Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii Szpitala Klinicznego

od 1987 – Katedra i Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii

1985 – 1999; M. Goc (kierownik Oddziału)

1987 – 1997; Z. Kruszyński (kierownik Katedry)

od 1999 – M. Skrzynecki (p. o. kierownika Katedry)

K. Oppeln-Bronikowski, W. Fołtynowicz, M. Wroczyński, J. Suchorzewska, T. Król, A. Lewiński, D. Lipińska, Z. Pacoszyński, H. Kowalczuk, J. Peszkowski, D. Arciszewska, W. Sabiniewicz, M. Referowska, I. Wójcik-Syketura

1970 – 1982; Zakład Anestezjologii i Reanimacji Instytutu Chirurgii

1982 – 1985; Zakład Anestezjologii i Reanimacji

1985 – 1992; Zakład Anestezjologii i Intensywnej Terapii

od 1992 - Katedra Anestezjologii i Intensywnej Terapii, klinika intensywnej terapii + oddziały anestezjologii klinicznej + poradnia leczenia bólu + zakład medycyny ratunkowej

1970 – 1976; K. Oppeln-Bronikowski

1976 – 1978; D. Lipińska

1978 – 2001; J. Suchorzewska

od 2001 – M. Wujtewicz

Habilitacje: K. Oppeln-Bronikowski – 1969, A. Lewiński – 1971, D. Lipińska – 1971, M. Referowska – 1973, J. Suchorzewska – 1982, A. Basiński – 2001, M. Wujtewicz – 2001

Stanowisko profesora nadzwyczajnego: J. Suchorzewska – 1991, M. Referowska – 1991

J. Garwacki, B. Rutkowski, E. Papee, B. Marquart, M. Hreczecha, E. Górska, Dyaczyńska-Herman, J. Grzbielowa, K. Zagórska, Z. Antoszewski, B. Blinstrub, M. Gross, G. Sorek

1964 Oddział Anestezjologii PSK w Zabrzu (B. Rutkowski)

1967 – 1973 Oddział Anestezjologii PSK w Katowicach (E. Górska do 1970 r., A. Dyaczyńska-Herman od 1970 r.)

1973 – 1974 Oddział Anestezjologii Instytutu Chirurgii

1974 – 1982 Międzyinstytutowy Zakład Anestezjologii i Reanimacji

1982 – 1999; Katedra i Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapi Wydziału Lekarskiego w Katowicach i Wydziału Lekarskiego w Zabrzu (A. Dyaczyńska-Herman)

od 2000 – Katedra Anestezjologii i Intensywnej Terapii: oddziały anestezjologii i intensywnej terapii w szpitalach w Ligocie, Katowicach i Sosnowcu, Zakład Medycyny Ratunkowej, Zakład Kardioanestezji i Intensywnej Terapii Pooperacyjnej (Katowice-Ochojec) – A. Dyaczyńska-Herman;

od 2000 – Katedra Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Wydział Lekarski w Zabrzu, Zakład Anestezjologii Klinicznej, Kliniczny Oddział Kardioanestezji (P. Knapik)

Habilitacje: A. Dyaczyńska-Herman – 1975, Z. Antoszewski – 1975, P. Knapik – 1999, P. Jałowiecki – 2002, E. Karpel – 2002

Tytuły profesora nadzwyczajnego: Z. Antoszewski – 1985, A. Dyaczyńska-Herman – 1989

Tytuł profesora zwyczajnego: A. Dyaczyńska-Herman – 1994

Doktoraty Honoris Causa: M. Justyna – 1989, S. Pokrzywnicki – 1989, A. Aroński – 1991

K. Niewiadomski, M. Sych, T. ?elazny, T. Polaczek-Kornecki, J. Glazur, A. Macheta, M. Kuś

1977 – 1976; Zakład Anestezjologii przy Katedrze Chirurgii AM w Krakowie

1976 – 1986; Samodzielny Międzyinstytutowy Zakład Anestezjologii i Reanimacji

od 1986 – Katedra Anestezjologii i Intensywnej Terapii (AM w Krakowie):

1974 – 1994; M. Sych, 1994 – 1996; M. Kuś, 1996 – J. Andres

w tym: Zakład Anestezjologii i Intensywnej Terapii (J. Andres);

Zakład Badania i Leczenia Bólu (M. Kuś, J. Dobrogowski);

Zakład Medycyny Ratunkowej i Katastrof (J. Ciećkiewicz).

Habilitacje: M. Sych – 1964, T. Polaczek-Kornecki – 1975, M. Kuś – 1975, K. Duda – 1981, J. Andres – 1994, J. Wordliczek – 1998, J. Dobrogowski – 2001

Tytuły profesora nadzwyczajnego: M. Sych – 1979, M. Kuś – 1995

Doktoraty Honoris Causa: A. Bendixen (USA), P. Lawin (Niemcy)

J. Chodnikiewicz, W. Tołłoczko, K. Stryjecka, H. Kot, H. Rosiecka, Z. Winiarczyk, K. Kotlińska, W. Lewelt, M. Barabasz, E. Skrynicka, W. Fijałkowski