„Historia jest czynnikiem postępu,

ponieważ między innymi pozwala

z doświadczeń dawnych wybierać rzeczy

pożyteczne i unikać błędów”

Marek Sych

(21 luty 1986 r.)

W ostatnim dwudziestoleciu obserwuje się wzrost zainteresowania historią medycyny. Zainteresowanie to objęło również historię anestezjologii i intensywnej terapii, która jest młodą dziedziną medycyny, ale korzenie ściśle związanej z nią resuscytacją znaleźć można już nawet w Biblii [1].

W maju w 1982 roku w Rotterdamie odbyło się I Międzynarodowe Sympozjum Historii Anestezjologii. Olbrzymi jego sukces (wygłoszenie 100 referatów i doniesień omawiających początki i rozwój anestezjologii w różnych krajach), pobudził do dalszego zajęcia się tym zagadnieniem. Niestety z przyczyn od nas niezależnych Polska (stan wojenny) nie była reprezentowana na tym sympozjum. W tym samym roku, 25 października zostało utworzone w Stanach Zjednoczonych w Las Vegas Towarzystwo Historyczne Anestezjologii (Anesthesia History Association), które grupowało wprawdzie anestezjologów amerykańskich ale miało zasięg międzynarodowy. Towarzystwo to rozpoczęło wydawanie co kwartał biuletynu informacyjnego, organizowało zebrania naukowe poświęcone problematyce historycznej oraz spotkania z zasłużonymi weteranami anestezjologii: dr Alfredem Lee, edytorem „Synopsis of Anaesthesia”, dr Johanem Penderem, prof. Johanem Adriani i innymi.

12 września 1984 roku, w stulecie zastosowania kokainy przez Kollera, z inicjatywy Europejskiego i Amerykańskiego Towarzystwa Anestezji Regionalnej na Uniwersytecie Wiedeńskim odbyło się specjalne sympozjum poświęcone dziejom znieczulenia miejscowego.

W Polsce bardzo ważna była uchwała Zarządu Głównego PTAiIT, którego prezesem był w tym czasie prof. dr hab. Zdzisław Rondio, z dnia 16 stycznia 1986 r, na mocy której powołana została Sekcja Historyczna PTAiIT. Zgodnie ze statutem Towarzystwa Zarząd Główny powierzył obowiązki tymczasowego przewodniczącego Sekcji docentowi Marianowi Kusiowi z Krakowa, który po nominacji powiedział: „Historię tworzą ludzie, a bieg wydarzeń ulega przyśpieszeniu dzięki wysiłkom jednostek wybitnych, twórczych, bowiem ich działalność przyczynia się w istotny sposób do powstania nowych kierunków i ścieżek myśli, w tym również medycznej. Dlatego tak dużą uwagę przykłada się dzisiaj do utrwalenia na żywo spotkań z pionierami anestezjologii. Wykorzystuje się w tym celu technikę wideo. Sądzę, że również w tej dziedzinie Sekcja winna podjąć zaprogramowane działanie. Jestem przekonany, że znając entuzjazm, z jakim potrafimy rozwiązywać nawet trudne zadania, Sekcja Historyczna PTAiIT wniesie swoją skromną cegiełkę do dorobku polskiej anestezjologii.”

Powstała sekcja działa w ramach PTAiIT i obejmuje zasięgiem teren całego kraju. Jest to druga narodowa organizacja tego typu, po powstałej w USA. Kolejna została utworzona w Wielkiej Brytanii, a potem w Niemczech.

21 lutego 1986 r. odbyło się w Krakowie I Sympozjum poświęcone historii anestezjologii w Polsce z udziałem około 200 uczestników, w tym wybitnych profesorów z zagranicy: Otto Mayerhofera z Wiednia, Ole Sechera z Kopenhagi, Jamesa Payne z Londynu i Ruggiera Rizzi z Vicenzy. W czasie trwania Sympozjum wygłoszono 32 referaty, które następnie zostały w całości zamieszczone w Materiałach Naukowych Sympozjum, wydanych przez Katedrę i Zakład Anestezjologii i Intensywnej Terapii Akademii Medycznej im. Mikołaja Kopernika w Krakowie. Referaty dotyczyły początków historii anestezjologii i intensywnej terapii w różnych ośrodkach akademickich i szpitalach w Polsce. Dwa z zagranicy przedstawiały historię światowego rozwoju anestezjologii i intensywnej terapii oraz leczenia bólu na świecie [2].

W dniu 16 września 1986 r. podczas X Kongresu Anestezjologów Polskich odbyło się w Łodzi pierwsze zebranie Sekcji Historycznej. Obecnych było siedem osób. Zebranie prowadził prof. Zdzisław Rondio. Między innymi wspomniał o Sympozjum Międzynarodowym Historii Anestezjologii w Rotterdamie, o utworzeniu Towarzystwa Historycznego Anestezjologii.

W czasie trwania zebrania został dokonany wybór Zarządu Sekcji w składzie: przewodniczący – dr hab. Marian Kuś z Krakowa, wiceprzewodniczący – prof. Anna Dyaczyńska-Herman z Katowic i sekretarz – dr med. Alicja Macheta z Krakowa.

W lipcu 1987 r. odbyło się w Londynie II Międzynarodowe Sympozjum Historii Anestezjologii, tym razem z udziałem grupy anestezjologów z Polski (profesorów: Zdzisława Rondio, Stanisława Pokrzywnickiego, Witolda Jurczyka, Mariana Kusia).

Podczas obrad Sympozjum członkowie delegacji wygłosili dwa referaty:

1. „The development of anaesthesia and intensive therapy in Poland” (M. Kuś, M. Sych, W. Jurczyk, Z. Rondio)

2. „Chloroform for children and the development of paediatric anaesthesia in Poland” (Z. Rondio).

Teksty obydwu referatów zostały wydrukowane w monografii: „The History of Anaesthesia” (Editors: R. S. Atkinson & T. B. Boulton; The Parthenon Publishing Group, Lancs UK & New Yersey USA) (c) 1989 Royal Society of Medicine Services Limited (str. 105-106 i 240-241)

W maju 1988 r. odbył się IX Kongres Anestezjologów w Waszyngtonie. W czasie obrad zorganizowana była również sesja naukowa poświęcona historii anestezjologii, na której został wygłoszony przez Mariana Kusia referat:„Stanisław Klikowicz and his contribution to obstetric analgesia”.

W 1989 r. w związku z 80-leciem urodzin dwóch pionierów polskiej anestezjologii, doc. Mieczysława Justyny oraz prof. Stanisława Pokrzywnickiego, obu zasłużonym w rozwoju tej specjalności zostały nadane tytuły doktorów Honoris Causa Śląskiej Akademii Medycznej. W uroczystości nadania tytułów, która odbyła się w Katowicach w Domu Lekarza 16. II. 1989 r. uczestniczyli również członkowie Sekcji Historycznej PTAiIT, którzy wzięli też udział 22. IV. 1991 r. w nadaniu przez Śląską Akademię Medyczną tytułu Doktora Honoris Causa profesorowi Antoniemu Arońskiemu zasłużonemu dla rozwoju intensywnej terapii w Polsce. Promotorem tych trzech wyróżnień była prof. dr hab. Anna Dyaczyńska-Herman.

22 czerwca 1990 r. miało miejsce w Sosnowcu zebranie Sekcji Historycznej. W pierwszej części został wygłoszony przez Mariana Kusia referat pt.:„EKG a anestezja i resuscytacja – nieznane osiągnięcia polskich badaczy”. W drugiej części odbyło się walne zebranie Sekcji z udziałem trzynastu osób. Po przeczytaniu przez sekretarza sekcji sprawozdania z dotychczasowej działalności i złożeniu wniosku o udzielenie absolutorium ustępującemu Zarządowi prof. Witold Jurczyk zaproponował utrzymanie dotychczasowego Zarządu na następną kadencję. Wniosek został przyjęty jednogłośnie.

W okresie drugiej kadencji (czerwiec 1990 – styczeń 1993) odbyły się trzy zebrania naukowe Sekcji.

Dnia 24 listopada 1990 r. została zorganizowana konferencja naukowa w Domu Kultury Chorzowskich Zakładów Azotowych pt.:„Podtlenek azotu – wczoraj, dziś i jutro”.

Konferencję zorganizowało Polskie Towarzystwo Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Oddział Śląski przy udziale Przewodniczącego Zespołu Specjalisty Krajowego ds. Anestezjologii i Intensywnej Terapii prof. W. Jurczyka, Sekcji Historycznej PTAiIT, Zarządu Oddziału Stowarzyszenia Inżynierów i Techników przemysłu Chemicznego w Chorzowie oraz Dyrekcji Zakładów Azotowych w Chorzowie. Jednym z gości honorowych był prof. dr hab. Z. Rondio – Prezes Zarządu Głównego PTAiIT.

Słowo wstępne o organizacji i powstaniu Zakładów Azotowych wygłosił dyrektor zakładów, inżynier Andrzej Smoleń. Następnie przewodniczący PTAiIT Oddziału Śląskiego, dr med. Wojciech Michalewski dokonał otwarcia konferencji.

Prof. Jurczyk omówił trudności jakie były związane z organizacją wytwarzania podtlenku azotu w Polsce, wspomniał o zasługach docenta Mieczysława Justyny w pracach nad klinicznym działaniem tego gazu (doc. Mieczysław Justyna z powodu choroby nie mógł wziąć udziału w konferencji). Podkreślił także zasługi i wkład pracy dr Bohdana, Andrzeja Szczuki anestezjologa z Włocławka, w organizację produkcji podtlenku azotu, podjętej w roku 1989.

Następnie były przyznawane odznaczenia państwowe. Medal za wieloletnią działalność w anestezjologii i intensywnej terapii otrzymała prof. dr hab. Anna Dyaczyńska-Herman, medale za zasługi w ochronie zdrowia otrzymali dyrektor inżynier Andrzej Smoleń oraz główny technolog inżynier Czesław Grabiński.

Pierwszy referat pt.:„Pierwsze zastosowanie podtlenku azotu w Polsce” wygłosił dr hab. Marian Kuś. Kolejny przedstawiony przez inżyniera Andrzeja Grabińskiego: „Technologia wytwarzania. Sposoby dystrybucji” dotyczył problemów wytwarzania podtlenku azotu w Zakładach Azotowych. W referacie podkreślono, że technologia produkcji jest technologią czystą (NH4NO3 – 2H2O = N2O). W ciągu jednego roku wytwarza się ok. 600 ton. Butla 10 litrowa zawiera 7 kg podtlenku azotu. Można przy połączeniu szeregowym zwiększyć dostawę na sale operacyjne do 170 kg.

Trzeci referat .: „Zastosowanie podtlenku azotu w położnictwie i ginekologii” wygłosił prof. dr hab. Zdzisław Kruszyński z Poznania, a ostatni, czwarty,:„Zastosowanie podtlenku azotu w anestezjologii” – prof. dr hab. Marek Sych. Profesor omówił dokładnie systemy znieczulenia, w jakich może być stosowany podtlenek azotu, metody stosowania, wspomniał o ubocznych skutkach jego stosowania dla anestezjologów pracujących w salach operacyjnych (bóle głowy, ogólne osłabienie, itp.).

Dnia 23 stycznia 1991 r. Katedra Historii Medycyny i Farmacji Akademii Medycznej w Krakowie, Sekcja Historyczna i Podkarpacki Oddział Polskiego Towarzystwa Anestezjologii i Intensywnej Terapii zorganizowały wspólne zebranie naukowe pt. „Anestezjologia i sztuka”. Zebranie miało miejsce w domu Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego, stanowiącym klejnot architektury secesyjnej i odrestaurowanym staraniem Akademii Medycznej przy współudziale Towarzystwa.